Antik Yunan'da Müzik

Müzik (ya da mousike) Antik Yunan dünyasında yaşamın vazgeçilmez parçasıydı ve müzik terimi sadece müziği değil, aynı zamanda dansı ve şiir gösterilerini de kapsıyordu. Dini törenler, festivaller, özel içki partileri (symposia), düğünler, cenazeler, atletizm ve askeri faaliyetler gibi çeşitli etkinliklerde müziği icra etmek için çok sayıda enstrüman kullanılmıştır. Müzik ayrıca tiyatrolarda düzenlenen oyunlar, resitaller ve yarışmalar gibi Yunan drama gösterilerinin ve eğitiminin önemli bir unsuruydu.

Müzikal Kökenler

Antik Yunanlar için müzik, kelimenin tam anlamıyla tanrıların armağanı olarak görülüyordu. Bazı enstrümanların icadı tanrılara atfedilmişti: Lir, Hermes’e; sirinks (pan kavalı), Pan’a; aulos (flüt) Athena’ya. Yunan mitolojisinde Müzler (sanat tanrıçaları), müziğin çeşitli unsurlarını kişileştirdiler ve tanrıları Olimpos Dağı’nda ilahilerle, danslarla ve şarkılarla eğlendirdiler. Müzikle güçlü bir ilişkisi olan diğer mitolojik figürler; şarap tanrısı Dionysos ve takipçileri Satirler ile Maenadlar’dır. Amphion ve Thamyres, kithara (gitar) çalma yetenekleriyle ünlüyken Orpheus muhteşem bir şarkıcı ve lirci olarak biliniyordu.

Günümüze ulaşan en eski Yunan müzik aletleri, Neolitik Çağ'dan (MÖ 7000-4000) kalan ve Batı Makedonya, Teselya ve Mikonos'ta bulunan kemik flüt auloi'lerdir. Ege'de Tunç Çağı'nın üç büyük uygarlığı (MÖ 3000- 1000), Kiklad, Minos ve Miken Uygarlığı, müziğin kendi kültürlerindeki önemine dair somut kanıtlar sunmaktadır. Kiklad Adaları'ndaki mermer heykeller hem aulos hem de arp çalgıcılarını temsil eder. Girit hiyeroglif yazısında üç sembol müzik aletlerini temsil eder: iki tür arp ve bir sistrum (aslen Mısır'dan gelen çıngırak). Kuğu kafalarıyla süslenmiş kaymak taşlı bir lir, Knossos'tan günümüze ulaşmıştır ve Thera adasının Akrotiri şehrindeki bir fresk, küçük bir üçgen lir çalan mavi bir maymunu tasvir etmektedir. Minos Uygarlığı zamanında Girit Adası’ndaki Aya Triada’da bulunan 'Biçerdöver Vazosu' (MÖ 1500-1450) bir sistrum çalgıcısını tasvir eder ve enstrümanın kil versiyonu Girit'teki mezarlarda bulunmuştur. Aya Triada’daki bir duvarda bulunan ‘Minos Lineer A’ metni, müziğin Tunç Çağı kadar erken bir tarihte yapılmış olma ihtimalini doğurmaktadır.

Kelimelerin ve müziğin, melodik ve sayısal sistemlerin, aulos ve lir gibi popüler müzik aletlerinin birçoğunun birleştirilmesi muhtemelen Yakın Doğu'da olmuştur. Bununla birlikte Yunanlar, liri özellikle bir 'Yunan' enstrümanı olarak görürken aulos mitolojide genellikle Doğu kökenli ikinci sınıf bir rakip olarak temsil edilir. Hatta lirin ustası olduğuna inanılan büyük Yunan tanrısı Apollon, Frigyalı Satir Marsias'ı ve aulos'unu Müzlerin jüri olduğu bir müzik yarışmasında yendi. Lir, her şeyden önce, Platon’un Devlet’inde de söylendiği gibi, genç Yunanların okulda öğrenmeleri gereken bir müzik aletiydi.

Müzik Aletleri

Yunan müzik aletleri yaylı, üflemeli ve vurmalıydı. Şimdiye kadar bahsettiklerimiz en popülerleri olan lir, aulos (çift vuruşlu) ve sirenks idi. Bununla birlikte, diğer enstrümanlar arasında çıngırak (sistrum ve seistron), ziller (kymbala), gitar (kithara), gayda (askaulos), deniz kabuğu ve triton kabukları (kochlos), trompet (salpinx), şofar (keras), tef (rhoptron), sığ davul (tympanon), klaket (krotala), marakas (phormiskoi), ksilofon (psithyra), dört telli lir (phorminx) çok telli ve uzun barbiton ve genellikle üçgen şekilli çeşitli arp türleri (psalterion) bulunmaktadır. İki tane ilginç enstrüman da vardır. Bunlardan biri rhombos (üflemeli bir enstrüman). Bu enstrüman, deliklerinden ipe asılmış ve ipin döndürülmesiyle çalınan düz bir eşkenar dörtgen şeklindeydi. İkincisi, iki pedal tarafından tutulan, basınçlı hava ve su basıncı kullanılan komplike bir Helenistik org olan hydraulis'ti. Telli çalgılar, her zaman yay yerine parmaklarla ya da bir mızrap ile çalınırdı. Klasik Dönem’de yaylı çalgılar, çalgıcının da şarkı söylemesine olanak sağladığı için üflemelilerin yerine tercih edilirdi ve Yunanlar için sözler, müzikal seslerden daha önemliydi.

Müzik Teorisi

Yunanların MÖ 6. yüzyılın başlarında müzik teorisi hakkında çalışma yaptıklarına dair kanıtlar var. Bu çalışmalar harmonik, akustik, skaler ve melodikti. Konuyla ilgili günümüze ulaşan en eski (ancak parçalara ayrılmış) metin, MÖ 4. yüzyılda Aristoksenus'un yazdığı Harmonik Elementler’dir. Müziğin kozmik düzenin matematiksel bir ifadesi olduğunu düşünen Pisagor'un takipçileri, müziği felsefi çalışmanın bir unsuru haline geldi. Ayrıca müziğin bazı tedavi edici faydalara, hatta fiziksel ve zihinsel hastalıklar üzerinde tıbbi güçlere sahip olduğu düşünülüyordu.

Dahası, Yunanların müzik tarihine ve gelişimine yaptıkları eşsiz katkılardan biri, müziğin dinleyici ve dinleyicinin ruhu üzerinde ahlaki ve duygusal bir etkiye sahip olabileceği inancıdır; kısacası, müziğin toplumda etik bir rolünün olduğunu düşünmüşlerdir. Bu nedenle Platon, yozlaşmış olduğunu düşünerek, her türlü müzik aletini yasakladı. Benzer şekilde, karmaşık ritimli ve hızlı tempoya sahip müzik de büyük filozofun ideal cumhuriyetinde ahlaki açıdan tehlikeli olarak kabul edildi.

Yazılı müziğe baktığımızda, Yunan müziğinden 52 eser, parçalara ayrılmış da olsa günümüze ulaşmıştır. Euripedes'in Orestes oyunundan bir müzikal alıntı ile Delfi'deki Atina Hazinesi'nden bir müzik yazıtı bunlardan bazılarıdır. Yunan müziğinden günümüze ulaşan en eksiksiz eser, Efes yakınlarındaki Tralleis'te bir mezar taşında bulunan MÖ 2. yüzyıldan kalma Seikilos'un şarkısıdır.

Müzisyenler

Yunan müzisyenler genellikle icra ettikleri müziğin bestecisi ve söz yazarıydı. 'Şarkı yapımcıları' veya melopoioi olarak bilinen müzisyenler kelime, ezgi ve ritmin bileşimi olan melos’u yarattılar. Müzisyenlerin, özel kıyafetleri ve kraliyet hane halkı listelerinde bulunmalarından anladığımız üzere toplumda yüksek bir statüye sahip olduklarını söyleyebiliriz. Hatta Girit hiyeroglif yazısında ve sonraki Linear B yazısında müzisyenler için özel bir sembol bile vardı. Sempozyumlarda sahne alan fahişeler (hetairai) istisna olsa da profesyonel müzisyenler erkekti. Ancak yine de Palekastro'da lir çalan kadın müzisyenlerin tasvirleri vardır. Diğer profesyonel müzisyenler arasında, triremelerdeki kürekçiler için ritmi belirleyen trierauleler , trompetçiler ve yürüyen askerlere eşlik eden koro şarkıcıları vardı.

Müzik ve Din

Müzik ve dans, çeşitli Yunan şehirlerinde özel dini günlerde alaylara eşlik etti. Atina’daki Panathenaia ve Büyük Dionysia festivalleri en ünlü festivaller arasındaydı. Kurbanlar ve tanrıların şerefine toprağa dökülen şaraplar gibi bazı dini seremoniler müzikle yapılırdı. İlahiler (parabomia) ve dualar (kateuches) da cenaze alaylarında ve sunaklarda okunurdu. Bunları okuyanlar, genellikle Atina'daki paeanistler ve Epidaurus'taki Asklepios tapınağındaki aoidoi ve epispondorchestai gibi belirli tapınaklara bağlı profesyonel müzisyenlerden oluşan koro gruplarıydı (özellikle de aulos müzisyenleri).

Müzik, dans, şiir ve drama resitalleri de Isthmia, Delphi ve Nemea'da düzenlenen panhellenik festivaller gibi rekabetçi yarışmalardı. Bununla birlikte, tıpkı atletizm yarışmaları gibi müzik yarışmaları da tanrılar onurlandırıldığı için dini bir nitelik taşıyordu. Böyle iki tür müzik yarışması vardı: Ödül olarak kutsal bir sembolik çelenk verilen stephanites ve para ya da değerli mallar gibi daha somut ödüller verilen chrematites (veya thematikoi). Sparta, Argos ve Paros, MÖ 7. yüzyıldan itibaren bu tür eski yarışmaları düzenledi. Helenistik zamanlarda, müzik festivalleri ve yarışmaları o kadar yaygın hale geldi ki müzisyenler ve sahne sanatçıları kendilerini lonca (ya da Koina) olarak tanıtmaya başladılar.

Müzik ve Eğitim

Platon, müzik eğitimi verilen okulların ilk kez Giritliler tarafından kurulduğunu söyler. Bununla birlikte sınıflarda en çok müzik yapılan dönem, Atina'da 13 ila 16 yaşları arasındaki öğrencilere lir ve kithara çalmayı ve aulos'taki öğretmenler eşliğinde şarkı söylemeyi öğreten müzik okullarının kurulduğu MÖ 6. ve 5. yüzyıllardı. Müzik, disiplini ve düzeni öğretti. Aydın insanlar, müzik gösterilerini takdir etti. Yunan eğitiminin bir başka önemli unsuru olan atletizm ve diğer spor faaliyetleri, özellikle senkronizasyonu artırmak için müzik eşliğinde yapıldı.

Zevk için Müzik

Müzik, sempozyumun (sadece erkeklerden oluşan içki partisi) temel öğesiydi. Yemekten sonra erkekler, aulos, lir veya barbiton ile şarkı (skolia) söylerdi. Genellikle de eğlenceli hiciv şarkıları (silloi) söylerlerdi. Akşamın sonunda, grup bir komos (zevk ve sefa grubu) olarak sokaklara çıkar ve kasabada şarkı söyleyip dans ederdi.

Kadınlar da evlerin içinde müziğin tadını çıkarıyorlardı. Genellikle kadınlar telli çalgılar çalar ve müziğin üzerine şiir okurlardı. Ayrıca örgü ve yemek pişirme gibi ev işleri de müzikle yapılırdı. Çocuklar da tıpkı bugün şarkıcıların yaptığı gibi küçük harçlıklar ve şekerler almak için insanların kapısında şarkılar (agermos) söylerdi.

Tiyatroda oynanan Yunan trajedisi, komedi ve dramaların tamamına müzik eşlik ederdi ve MÖ 5. yüzyılın Yunan tiyatro oyunlarında 24 şarkıcıdan oluşan belirli bir koro şarkı söylerdi.

Sanatta Müzik

Müzisyenler ve müzik aletleri, fresklerde, heykellerde ve Yunan çömleklerinde, özellikle geometrik, siyah figürlü ve kırmızı figürlü stillerde popülerdi. Daha önce bahsedilen Yunan mitolojisinin tüm önemli figürlerinin yanı sıra, Yunan çömlekçiliği üzerine müzik konusuna kayda değer en büyük kahraman Herkül'dür. Geç Arkaik ve Erken Atina çömlekleri, kahramanı genellikle bir kithara ile tasvir ederdi ve belki de bu, dengeli bir eğitim için gerekli olan fiziksel ve müzikal egzersiz arasındaki ilişkiyi sembolize ederdi. Akhilleus, Theseus ve Paris gibi diğer büyük kahramanlar da bazen bir müzik aleti (genellikle de lir) çalarken tasvir edilir ve böylece aristokratik eğitimin ve müziğin erdeminin ikili amacı bir kez daha pekiştirilirdi. Ayrıca, MÖ 5. Yüzyıl çömleklerindeki birçok okul sahnesi, öğrencileri hem lir hem de kitap rulosu ile tasvir etmekte ve müziğin eğitimdeki önemini bir kez daha göstermektedir. Son olarak, parfüm koymak için ince kavanozlar olan Lekythoi, genellikle mezarlarda bulunur ve belki de ölen kişinin bir sonraki hayata müzik eşliğinde yolculuk etmesi için müziksel simgelerle süslenirdi.