Οι Σταυροφορίες ήταν μια σειρά στρατιωτικών εκστρατειών που οργανώθηκαν από τους πάπες και τις δυτικές Χριστιανικές δυνάμεις με σκοπό να πάρουν από τους Μουσουλμάνους τον έλεγχο της Ιερουσαλήμ και των Αγίων Τόπων και, έπειτα, να υπερασπιστούν αυτές τις κτήσεις τους. Υπήρξαν οκτώ μεγάλες επίσημες σταυροφορίες μεταξύ του 1095 και του 1270, όπως ακόμα και πολλές ανεπίσημες.
Παρότι έλαβαν χώρα αρκετές σταυροφορίες, καμία δεν θα ήταν τόσο επιτυχημένη όσο η πρώτη και το 1291 τα κράτη που δημιούργησαν οι Σταυροφόροι στη Μέση Ανατολή είχαν απορροφηθεί από το Σουλτανάτο των Μαμελούκων. Η ιδέα των σταυροφοριών εφαρμόστηκε πιο επιτυχημένα (για τους Χριστιανούς) σε άλλες περιοχές, ιδιαίτερα στη Βαλτική εναντίον Ευρωπαίων παγανιστών και στην Ιβηρική Χερσόνησο εναντίον των Μουσουλμάνων Μαυριτανών.
Λαμβάνοντας μέρος αυτοκράτορες, βασιλείς και η αριστοκρατία της Ευρώπης, μαζί με χιλιάδες ιππότες και πιο ταπεινούς πολεμιστές, οι Σταυροφορίες θα είχαν τεράστιες συνέπειες για τους εμπλεκόμενους. Ο απολογισμός, πέρα τα προφανή των θανάτων, των διαλυμένων ζωών, της καταστροφής και των πόρων που σπαταλήθηκαν, εκτείνεται από την κατάρρευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι τη δηλητηρίαση των σχέσεων και της μισαλλοδοξίας μεταξύ των θρησκειών και των λαών Ανατολής και Δύσης, η οποία αντανακλάται μέχρι σήμερα στις κυβερνήσεις και στις κοινωνίες.
Τα Αίτια των Σταυροφοριών
Η Πρώτη Σταυροφορία (1095-1102) του 11ου αιώνα θα γεννούσε ένα προηγούμενο για το μεθυστικό μίγμα πολιτικής, θρησκείας και βίας που θα καθοδηγούσε όλες τις επόμενες εκστρατείες. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός (β. 1081-1118) διέκρινε την ευκαιρία εξασφάλισης στρατιωτικής βοήθειας από τους δυτικούς για να νικήσει τους Μουσουλμάνους Σελτζούκους που επεκτείνονταν εις βάρος της αυτοκρατορίας του στη Μικρά Ασία. Όταν οι Σελτζούκοι κατέκτησαν την Ιερουσαλήμ (από ομόθρησκούς τους Μουσουλμάνους και όχι από Χριστιανούς που είχαν χάσει την πόλη αιώνες νωρίτερα) το 1087, στάθηκε το καταλυτικό γεγονός για την κινητοποίηση των δυτικών Χριστιανών και την ανάληψη δράσης. Ο Πάπας Ουρβανός Β΄ (θητεία 1088-1099) αποκρίθηκε σε αυτή την έκκληση βοήθειας, παρακινήθηκε από την επιθυμία ενίσχυσης του Παπισμού και απόκτηση του ανάλογου κύρους ώστε να καταστεί ο αδιαμφισβήτητος επικεφαλής ολόκληρης της Χριστιανικής εκκλησίας, συμπεριλαμβανομένης της Ορθόδοξης Ανατολής. Η ανάκτηση της Ιερής Πόλης της Ιερουσαλήμ και τοποθεσιών όπως ο Πανάγιος Τάφος, που θεωρείται το σημείο ταφής του Ιησού, μετά από τέσσερεις αιώνες Μουσουλμανικής κατοχής, θα αποτελούσε έναν πραγματικό θρίαμβο. Στη συνέχεια, ο Πάπας όρισε έναν Παπικό Λεγάτο και ξεκίνησε μια καμπάνια κηρυγμάτων στην Ευρώπη, η οποία έπεισε τους δυτικούς αριστοκράτες και ιππότες να τροχίσουν τα σπαθιά τους, να βάλουν τις πανοπλίες τους και να μεταβούν στους Αγίους Τόπους για να υπερασπιστούν τα πολυτιμότερα μέρη του Χριστιανισμού και τους εκεί Χριστιανούς που κινδύνευαν.
Οι πολεμιστές που «έφεραν το σταυρό», όπως έγινε γνωστός ο όρκος των σταυροφόρων και έκαναν το απίστευτα κουραστικό ταξίδι για να πολεμήσουν σε ξένο έδαφος, παρακινήθηκαν από πολλά πράγματα. Το πρώτο και σημαντικότερο ήταν η χριστιανική διάσταση – η υπεράσπιση των Χριστιανών και της πίστης, όπως τους υποσχέθηκε ο Πάπας, προσφέροντας άφεση αμαρτιών και μια ευθεία οδό προς τον Παράδεισο. Υπήρχαν επίσης τα ιδεώδη του ιπποτισμού και του να πράττεις το σωστό (παρότι ο ιπποτισμός ήταν νηπιακή ηλικία την εποχή της Πρώτης Σταυροφορίας), η ταξική και οικογενειακή πίεση, η ευκαιρία απόκτησης υλικού πλούτου, πιθανώς ακόμα και γης ή τίτλων και η επιθυμία να ταξιδέψουν και να δουν αυτοπροσώπως σπουδαίες ιερές τοποθεσίες. Πολλοί στρατιώτες είχαν λιγότερο εντυπωσιακές προσδοκίες και απλώς υποχρεώθηκαν να ακολουθήσουν τους κυρίους τους, κάποιοι έψαχναν τρόπο να ξεφύγουν από χρέη ή τη δικαιοσύνη, άλλοι αναζητούσαν μια αξιοπρεπή διαβίωση που περιλάμβανε τακτικά γεύματα. Αυτά τα κίνητρα θα συνέχιζαν να διασφαλίζουν μεγάλους αριθμούς νεοσυλλέκτων σε όλες τις επακόλουθες εκστρατείες.
Η Πρώτη Σταυροφορία
Ενάντια σε όλες τις προβλέψεις, η διεθνής στρατιωτική αποστολή της Πρώτης Σταυροφορίας ξεπέρασε τις δυσκολίες του εφοδιασμού και των ικανοτήτων του εχθρού και ανακατέλαβε πρώτη την Αντιόχεια τον Ιούνιο του 1098 και έπειτα το μεγάλο στόχο, την Ιερουσαλήμ, στις 15 Ιουλίου 1099. Με το βαρύ ιππικό τους, τις αστραφτερές πανοπλίες τους, την πολιορκητική τεχνολογία τους και τη στρατιωτική τους κατάρτιση, οι δυτικοί ιππότες προκάλεσαν έναν αιφνιδιασμό στους Μουσουλμάνους που δεν θα μπορούσε να επαναληφθεί. Η σφαγή των Μουσουλμάνων μετά την πτώση της Ιερουσαλήμ επίσης δεν θα μπορούσε να λησμονηθεί. Υπήρξαν κάποια λάθη στην πορεία, όπως ο αφανισμός της Σταυροφορίας του Λαού, ενός όχλου μη επαγγελματιών, και ένας σεβαστός αριθμός θανάτων εξαιτίας της πανούκλας, των ασθενειών και της πείνας, αλλά γενικότερα η επιτυχία της Πρώτης Σταυροφορίας εξέπληξε ακόμα και τους ίδιους τους οργανωτές της. Ο πολυεθνικός πόλεμος συνεργασίας θα μπορούσε να αποφέρει οφέλη, όπως φαινόταν, και εκείνη ήταν η στιγμή που και οι έμποροι άρχισαν να δείχνουν ενδιαφέρον για τις σταυροφορίες.
Τα Σταυροφορικά Κράτη
Τότε, για να υπερασπιστούν τις περιοχές που κατείχαν οι Χριστιανοί, σχηματίστηκαν τέσσερα Σταυροφορικά Κράτη: το Βασίλειο της Ιερουσαλήμ, η Κομητεία της Έδεσσας, η Κομητεία της Τρίπολης και το Πριγκιπάτο της Αντιόχειας. Συνολικά, ήταν γνωστά ως Λατινική Ανατολή ή Ουτρεμέρ ("υπερπόντιες κτήσεις"). Το εμπόριο μεταξύ Δύσης και Ανατολής, που περνούσε μέσα από αυτά τα κράτη, και τα προσοδοφόρα συμβόλαια για τη δια θαλάσσης μεταφορά των σταυροφόρων στο Λεβάντε προσέλκυσαν εμπόρους πόλεων όπως η Βενετία, η Πίζα, η Γένοβα και η Μασσαλία. Στρατιωτικά τάγματα ξεφύτρωσαν στα Σταυροφορικά κράτη, όπως οι Ναΐτες και οι Οσπιτάλιοι Ιππότες, οι οποίοι ήταν ικανές μονάδες επαγγελματιών ιπποτών που ζούσαν σαν μοναχοί και τους ανατέθηκε η υπεράσπιση κρίσιμων κάστρων ή της διέλευσης των προσκυνητών. Δυστυχώς για τη Χριστιανοσύνη, τα Σταυροφορικά Κράτη υπέφεραν πάντοτε από λειψανδρία και τις έριδες μεταξύ των αριστοκρατών που είχαν εγκατασταθεί εκεί. Δεν επρόκειτο να είναι εύκολη η επιβίωσή τους τον προσεχή αιώνα.
Η Δεύτερη Σταυροφορία
Το 1144 μ.Χ. η πόλη της Έδεσσας στην Άνω Μεσοποταμία κατακτήθηκε από τον ηγέτη των Μουσουλμάνων Σελτζούκων Ιμάντ αντ-Ντιν Ζανγκί (β. 1127-1146) και ο ανεξάρτητος ηγεμόνας της Μοσούλης (στο Ιράκ) και του Χαλεπίου (στη Συρία) και πολλοί άλλοι Χριστιανοί σκοτώθηκαν ή έγιναν σκλάβοι. Η κατάληψη της Έδεσσας θα πυροδοτούσε άλλη μία σταυροφορία το 12ο αιώνα για την ανάκτησή της. Ο Γερμανός βασιλιάς Κορράδος Γ΄ (β. 1138-1152) και ο Λουδοβίκος Ζ΄, βασιλιάς της Γαλλίας (β. 1137-1180), ήταν οι επικεφαλείς της Δεύτερης Σταυροφορίας το 1147-49, αλλά η βασιλική συμμετοχή δεν θα έφερνε επιτυχία. Ο θάνατος του Ζανγκί θα έβγαζε στο προσκήνιο μια ακόμα πιο αποφασιστική προσωπικότητα, τον διάδοχό του Νουρ αντ-Ντιν (κάποιες φορές αναφέρεται και ως Νουρ αλ-Ντιν, β. 1146-1174), ο οποίος επιχείρησε να ενώσει τον Μουσουλμανικό κόσμο σε έναν ιερό πόλεμο εναντίον των Χριστιανών στο Λεβάντε. Δύο μεγάλες ήττες από τους Σελτζούκους το 1147 και το 1148 έπληξαν τις δυνάμεις των Σταυροφορικών στρατών και η ύστατη προσπάθεια να περισώσουν την τιμή της εκστρατείας, μια πολιορκία της Δαμασκού τον Ιούνιο του 1148 κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία. Τον επόμενο χρόνο ο Νουρ αντ-Ντιν κατέλαβε την Αντιόχεια και η Κομητεία της Έδεσσας έπαψε να υφίσταται το 1150.
Η Ρεκονκίστα ("Ανακατάκτηση")
Το 1147, οι Σταυροφόροι της Δεύτερης Σταυροφορίας έκαναν μια στάση στη Λισαβόνα, καθ’ οδόν για την Ανατολή, ώστε να βοηθήσουν το Βασιλιά Αλφόνσο Ενρίκο της Πορτογαλίας (β. 1139-1185) και πήραν την πόλη από τους Μουσουλμάνους. Υπήρξε μέρος του εν εξελίξει ξεσηκωμού των Χριστιανικών κρατιδίων της Ιβηρίας, τα οποία επιθυμούσαν να απωθήσουν τους Μουσουλμάνους Μαυριτανούς έξω από τη νότια Ισπανία, η λεγόμενη «Reconquista» (η «επανακατάκτηση», παρότι οι Μουσουλμάνοι βρίσκονταν εκεί από τις αρχές του 8ου αιώνα). Οι πάπες ήταν ιδιαίτερα πρόθυμοι να υποστηρίξουν αυτή την εκστρατεία και διευρύνοντας την ιδέα των σταυροφοριών, με την τοποθέτηση των Μαυριτανών μεταξύ των εχθρών της Δύσης, και προσφέρονταν τα ίδια πνευματικά οφέλη σε εκείνους που πολεμούσαν. Η Ισπανική και Πορτογαλική αριστοκρατία ήταν επίσης ευχαριστημένες από την υποστήριξη μιας ανώτερης αρχής και τους πόρους, ανθρώπινους και οικονομικούς, που υποσχόταν. Αναδείχθηκαν νέα τοπικά στρατιωτικά τάγματα και οι εκστρατείες ήταν τόσο αξιοσημείωτα επιτυχημένες που μόνο η Γρανάδα παρέμεινε σε Μουσουλμανικά χέρια στα μέσα του 13ου αιώνα.
Οι Βόρειες Σταυροφορίες
Ένα τρίτο μέτωπο για τις σταυροφορίες, και πάλι με την παπική υποστήριξη και της ευρύτερης δομής της Εκκλησίας, ήταν η Βαλτική και εκείνα τα μέρη που συνόρευαν με τις Γερμανικές περιοχές, εξακολουθώντας να κατοικούνται από παγανιστές. Οι Βόρειες Σταυροφορίες, που έλαβαν χώρα από το 12ο έως το 15ο αιώνα, στην αρχή πραγματοποιήθηκαν από ένα Σαξονικό στρατό του οποίου ηγούνταν Γερμανοί και Δανοί αριστοκράτες και είχαν επιλέξει για στόχο τους παγανιστές Βένεδους (επίσης γνωστοί ως Δυτικοί Σλάβοι) το 1147. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε μια νέα όψη των σταυροφοριών: τον ενεργό προσηλυτισμό των μη Χριστιανών σε αντίθεση με την απελευθέρωση περιοχών που κατείχαν οι άπιστοι. Οι σταυροφορίες θα συνεχίζονταν, διεξαγόμενες κυρίως από το στρατιωτικό τάγμα των Τευτόνων Ιπποτών, οι οποίοι απευθύνονταν σε ιππότες ολόκληρης της Ευρώπης για να τους βοηθήσουν. Το τάγμα στην πραγματικότητα δημιούργησε δικό του κράτος στην Πρωσία και αργότερα μετακινήθηκε στη σημερινή Λιθουανία και στην Εσθονία. Αρκετά συχνά προσηλύτιζαν με τη βία τους παγανιστές και πιθανώς τα κίνητρά τους έτειναν περισσότερο προς την απόκτηση εδαφών και πλούτου σε σχέση με οτιδήποτε άλλο. Με αυτές τις μεθόδους οι Σταυροφόροι αποδείχθηκαν τόσο επιτυχημένοι που οι Τεύτονες, μέχρι το τέλος του 14ου αιώνα, είχαν ολοκληρώσει τους αντικειμενικούς στόχους τους και, αντ’ αυτών, στράφηκαν, με πιο πενιχρά αποτελέσματα, εναντίον των Πολωνών, των Οθωμανών Τούρκων και των Ρώσων.
Η Τρίτη Σταυροφορία
Πίσω στη Μέση Ανατολή, η μοίρα των τριών εναπομεινάντων Σταυροφορικών Κρατών γινόταν ολοένα και πιο αβέβαιη. Ο νέος περίφημος Μουσουλμάνος ηγέτης, ο Σαλαντίν, Σουλτάνος της Αιγύπτου και της Συρίας (β. 1174-1193) πέτυχε μία μεγάλη νίκη επί ενός στρατού της Λατινικής Ανατολής στη Μάχη του Χαττίν το 1187 και αμέσως μετά κατέλαβε την Ιερουσαλήμ. Αυτά τα γεγονότα θα προκαλούσαν την Τρίτη Σταυροφορία (1189-1192). Πιθανώς η πιο εντυπωσιακή από όλες τις εκστρατείες, αυτή τη φορά θα υπήρχαν δύο δυτικοί βασιλιάδες και ένας αυτοκράτορας ως επικεφαλείς και εξ αυτού ονομάστηκε επίσης «Σταυροφορία των Βασιλέων». Τα τρία μεγάλα ονόματα ήταν ο Φρειδερίκος Α΄ Μπαρμπαρόσα, Βασιλιάς της Γερμανίας και Αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (β. 1152-1190), ο Φίλιππος Β΄ της Γαλλίας (β. 1180-1223) και ο Ριχάρδος Α΄ «ο Λεοντόκαρδος» της Αγγλίας (β. 1189-1199).
Παρά τη βασιλική συμμετοχή, τα πράγματα ξεκίνησαν από τη χειρότερη δυνατή αφετηρία για τους Σταυροφόρους όταν ο Φρειδερίκος πνίγηκε σε ένα ποτάμι καθ’ οδόν για τους Αγίους Τόπους, τον Ιούνιο του 1190. Η παρουσία του Ριχάρδου έφερε το πέρας της πολιορκίας της Άκρας υπέρ των Χριστιανών τον Ιούλιο του 1191, ενώ ο Άγγλος βασιλιάς είχε ήδη προκαλέσει αναταραχή, μιας και καθώς ερχόταν κατέλαβε την Κύπρο. Προελαύνοντας προς τη Γιάφα, ο Χριστιανικός στρατός σημείωσε άλλη μια νίκη στη Μάχη του Αρσούφ το Σεπτέμβριο του 1191, όπως όταν έφτασε η δύναμη στην Ιερουσαλήμ, αντιλήφθηκε ότι δεν θα μπορούσε να κυριεύσει την πόλη και ακόμα και αν το έπρατταν, ο εν πολλοίς άθικτος στρατός του Σαλαντίν ήταν σχεδόν βέβαιο ότι θα την ανακτούσε αμέσως. Το τελικό αποτέλεσμα της Τρίτης Σταυροφορίας ήταν μια παρηγορητική συμφωνία που επέτρεπε στους Χριστιανούς προσκυνητές να ταξιδεύουν ανενόχλητοι στους Αγίους Τόπους και μια λωρίδα γης γύρω από την Άκρα. Εν τούτοις αποτελούσε ζωτικό πάτημα και ένας από τους λόγους που ενέπνευσε μελλοντικές σταυροφορίες για περεταίρω επέκταση.
Ύστερες Σταυροφορίες
Οι μετέπειτα Σταυροφορίες αποτελούν κυρίως την εξιστόρηση του πως οι Χριστιανοί πυροβολούσαν τα πόδια τους. Η Τέταρτη Σταυροφορία (1202-1204), με κάποιο τρόπο, κατάφερε να θέσει την Κωνσταντινούπολη, τη σπουδαιότερη Χριστιανική πόλη του κόσμου, ως βασικό της στόχο. Οι παπικές φιλοδοξίες, η απληστία των Βενετών και ένας αιώνας αμοιβαίας καχυποψίας του Ανατολικού και του Δυτικού τμήματος της πάλαι ποτέ Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας δημιούργησαν μια εχθρότητα που είχε ως αποτέλεσμα τη λεηλασία της πρωτεύουσας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1204. Η Αυτοκρατορία μοιράστηκε μεταξύ της Βενετίας και των συμμάχων της, ενώ τα πλούτη και η τα κειμήλια της αρπάχθηκαν και μεταφέρθηκαν στην Ευρώπη.
Η Πέμπτη Σταυροφορία (1217-1221) έφερε μια αλλαγή στη στρατηγική των δυτικών δυνάμεων και στον εντοπισμό του καλύτερου τρόπου να ανακαταλάβουν τους Αγίους Τόπους από τους Μουσουλμάνους – εκείνη την εποχή κυριαρχούσε η Δυναστεία των Αγιουβιδών (1174-1250), που συνοψίζεται στην επίθεση πρώτα στο μαλακό υπογάστριο του εχθρού στην Αίγυπτο. Παρά την επιτυχία, μετά από κοπιαστική πολιορκία, της κατάκτησης της Νταμιέτας στο Νείλο το Νοέμβριο του 1219, οι δυτικοί δεν σεβάστηκαν τις συνθήκες του τόπους, δεν είχαν την κατάλληλη υλικοτεχνική υποστήριξη και, ως εκ τούτου, ήταν καταδικασμένοι στη Μάχη της Μανσούρα τον Αύγουστο του 1221.
Η Έκτη Σταυροφορία (1228-1229) είδε τις διαπραγματεύσεις να κάνουν εφικτό ότι δεν κατόρθωσε ο πόλεμος. Ο Αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Φρειδερίκος Β΄ (β. 1220-1250), ο οποίος είχε κατακριθεί γιατί δεν συμμετείχε στην Πέμπτη Σταυροφορία κατάφερε να συνάψει μια συμφωνία με τον αλ-Καμίλ, τότε Σουλτάνος της Αιγύπτου και της Συρίας (β. 1218-1238), και η Ιερουσαλήμ παραδόθηκε στους Χριστιανούς με την προϋπόθεση να εισέρχονται ελεύθερα στην πόλη οι Μουσουλμάνοι προσκυνητές. Ο αλ-Καμίλ είχε τα δικά του προβλήματα στον έλεγχο της τεράστιας αυτοκρατορίας του, ειδικότερα στην επαναστατημένη Δαμασκό, και η Ιερουσαλήμ δεν είχε στρατιωτική ή οικονομική αξία εκείνη την εποχή, παρά μόνο θρησκευτική σημασία, καθιστώντας την ένα φτηνό διαπραγματευτικό χαρτί για την αποφυγή ενός πολέμου με το στρατό του Φρειδερίκου, που θα αποσπούσε την προσοχή του.
Η Έβδομη Σταυροφορία (1248-1254) ξεκίνησε μετά την ήττα ενός Χριστιανικού στρατού στη μάχη του Λα Φορμπί τον Οκτώβριο του 1244. Καθοδηγούμενοι από το Γάλλο βασιλιά Λουδοβίκο Θ΄ (β. 1226-1270), οι Σταυροφόροι επανέλαβαν τη στρατηγική της Πέμπτης Σταυροφορίας και είχαν τα ίδια άθλια αποτελέσματα: κατάκτηση της Νταμιέτας και έπειτα ολοκληρωτική ήττα στη Μανσούρα. Ακόμα και ο Λουδοβίκος αιχμαλωτίστηκε, παρότι αργότερα απελευθερώθηκε αντί λύτρων. Ο Γάλλος βασιλιάς θα έκανε άλλη μια απόπειρα στην Όγδοη Σταυροφορία του 1270.
Το 1250 το Σουλτανάτο των Μαμελούκων πήρε τα ηνία από τη Δυναστεία των Αγιουβιδών και διέθεταν έναν περίφημο ηγέτη, τον χαρισματικό στρατηγό Μπαϊμπάρς (β. 1260-1277). Ο Λουδοβίκος Θ΄ για άλλη μια φορά επιτέθηκε στη Βόρεια Αφρική, αλλά ο βασιλιάς πέθανε από δυσεντερία και μαζί του ήρθε και το τέλος της Σταυροφορίας. Οι Μαμελούκοι, εν τω μεταξύ, επέκτειναν την κυριαρχία τους στη Μέση Ανατολή και κατέλαβαν την Άκρα το 1291, εξαλείφοντας οριστικά τα Σταυροφορικά Κράτη.
Οι Συνέπειες των Σταυροφοριών
Οι Σταυροφορίες είχαν τεράστιες συνέπειες σε όλους όσους ενεπλάκησαν. Πέρα από τα προφανή, δηλαδή τους θανάτους, την καταστροφή και τις κακουχίες που προκάλεσε ο πόλεμος, είχαν επιπλέον σημαντικό πολιτικό και κοινωνικό αντίκτυπο. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έπαψε για ένα διάστημα να υπάρχει, οι πάπες έγιναν οι ντε φάκτο ηγέτες της Χριστιανικής Εκκλησίας, τα Ιταλικά ναυτικά κράτη μονοπώλησαν την αγορά της Μεσογείου στο εμπόριο Ανατολής-Δύσης, η Βαλτική εκχριστιανίστηκε και στην Ιβηρική χερσόνησο οι Μαυριτανοί απωθήθηκαν. Η ιδέα των σταυροφοριών απλώθηκε ακόμα παραπάνω σε σημείο να δοθεί μια θρησκευτική αιτιολόγηση για την κατάκτηση του Νέου Κόσμου τον 15ο και 16ο αιώνα. Το ακραίο κόστος των σταυροφοριών έφερε αύξηση της ισχύος των βασιλικών οίκων της Ευρώπης καθώς αντιστοίχως έφθινε εκείνη των βαρόνων και των αριστοκρατών. Οι άνθρωποι ταξίδεψαν λίγο περισσότερο, ιδιαίτερα για προσκυνήματα, και διάβαζαν και άκουγαν τραγούδια σχετικά τις σταυροφορίες, διευρύνοντας την άποψή τους για τον κόσμο, έστω και αν για πολλούς αποδείχθηκε μεροληπτική.
Μακροπρόθεσμα, υπήρξε ανάπτυξη των στρατιωτικών ταγμάτων, τα οποία τελικά συνδέθηκαν με τον ιπποτισμό και εκ των οποίων αρκετά, σε διάφορες μορφές, εξακολουθούν να υφίστανται μέχρι σήμερα. Οι Ευρωπαίοι οικοδόμησαν μια ευρύτερη αίσθηση της κοινής τους ταυτότητας και κουλτούρας, η οποία ωστόσο είχε σαν αποτέλεσμα την όξυνση της ξενοφοβίας έναντι των μη Χριστιανών, των Ιουδαίων και των αιρετικών. Η λογοτεχνία και η τέχνη διαιώνισε τους σταυροφορικούς θρύλους – και από τις δύο πλευρές, Χριστιανικούς και Μουσουλμανικούς – δημιουργώντας ήρωες και τραγωδίες σε ένα σύνθετο σύμπλεγμα μύθου, φαντασίας και γλώσσας, το οποίο θα χρησιμοποιηθεί, πολύ συχνά με ανακρίβειες, στα προβλήματα και στις συγκρούσεις του 21ου αιώνα.
