Ριχάρδος Α΄ της Αγγλίας

Ο Ριχάρδος Α΄ της Αγγλίας, εξίσου γνωστός ως Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος (Cœur de Lion) ήταν βασιλιάς της Αγγλίας από το 1189 έως το 1199 μ.Χ. Γιος του Ερρίκου Β΄ της Αγγλίας (βασίλευσε 1154-1189) και της Ελεονόρας της Ακουιτανίας (έζησε περ. 1122-1204), ο Ριχάρδος αναγνωρίστηκε για το θάρρος και τις πολεμικές επιτυχίες του, αλλά ήταν τόσο απασχολημένος με την Τρίτη Σταυροφορία (1189-1192) και έπειτα με την υπεράσπιση των αγγλικών κτήσεων στη Γαλλία, που έμεινε μόλις έξι μήνες στην Αγγλία, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του. Θρύλος ενώ ήταν ακόμα εν ζωή, φημισμένος τόσο ως στρατιωτικός ηγέτης όσο και για την απολύτως αδίστακτη προσέγγισή του στη μάχη, ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος έγινε μια από τις μεγαλύτερες μορφές της Ευρωπαϊκής ιστορίας και το έμβλημά του με τα τρία λιοντάρια χρησιμοποιείται από τη Βρετανική βασιλική οικογένεια. Μετά το θάνατό του σε μάχη στο Σαλύ στη Γαλλία, τον Ριχάρδο διαδέχθηκε ο νεότερος αδελφός του, ο Βασιλιάς Ιωάννης της Αγγλίας (1199-1216).

Πρώιμος Βίος και Διαδοχή

Ο Ριχάρδος γεννήθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 1157 στο Παλάτι Μπόμοντ, στην Οξφόρδη, τρίτος γιος του Βασιλιά Ερρίκου Β΄ της Αγγλίας και της Ελεονόρας της Ακουιτανίας, πρώην συζύγου του Βασιλιά Λουδοβίκου Ζ΄ της Γαλλίας (β. 1137-1180). Η εκπαίδευση του Ριχάρδου περιλάμβανε μια καλή δόση ιπποτικής μεσαιωνικής λογοτεχνίας, λόγω του ενδιαφέροντος της μητέρας του επί του συγκεκριμένου θέματος. Η ποίηση ήταν άλλο ένα αγαπημένο χόμπι και ο βασιλιάς σύνθεσε τα δικά του ποιήματα στα Γαλλικά και στα Οξιτανικά (μια Γαλλική διάλεκτος που χρησιμοποιούνταν στις ρομαντικές ιστορίες). Ο νεαρός πρίγκιπας λεγόταν ότι ήταν ψηλός, με γαλάζια μάτια και κοκκινόξανθα μαλλιά, όμορφος και ήδη γνωστός για το θάρρος του.

Τότε ήταν μια περίοδος προβληματικών και περίπλοκων σχέσεων μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας και ο Ριχάρδος, του οποίου η οικογένεια αποτελούσε την κύρια αιτία της αναταραχής, ενεπλάκη σε δύο εξεγέρσεις εναντίον του πατέρα του. Η πρώτη απόπειρα για την ανατροπή του βασιλιά ήρθε το 1173 όταν ο Ριχάρδος, οι αδελφοί του Ερρίκος και Γοδεφρείδος, ο Κόμης της Βρετάνης (γ. 1158) και ο Γουλιέλμος Α΄ ο Λέοντας της Σκωτίας (β. 1165-1214) συνωμότησαν για να ενώσουν τις δυνάμεις τους, μια συμφωνία που σχεδόν σίγουρα ενορχηστρώθηκε από την Ελεονόρα της Ακουιτανίας. Ανυπομονώντας να αυξήσουν τις κτήσεις τους εις βάρος του Αγγλικού στέμματος, η δολοφονία του Αρχιεπισκόπου του Καντερμπέρι Τόμας Μπέκετ (1162-1170), στον καθεδρικό του το 1170 αποδείχθηκε το κρίσιμο σημείο δεδομένης της φερόμενης συμμετοχής του Ερρίκου σε αυτό το αποτρόπαιο έγκλημα. Σε ηλικία μόλις 15 ετών, ο Ριχάρδος χρίστηκε ιππότης από τον Λουδοβίκο Ζ΄, ενός ακόμα ανθρώπου που ενδιαφερόταν για την πτώση του Ερρίκου, και έλαβε μέρος σε μια εκστρατεία με σκοπό την εισβολή στην ανατολική Νορμανδία, τότε έδαφος του Αγγλικού στέμματος. Οι επαναστάτες απέτυχαν να εκδιώξουν τον Ερρίκο Β΄ χάρις στους πιστούς βαρόνους του και στα πολλά κάστρα, αλλά ο Ριχάρδος συγχωρέθηκε αφότου ορκίστηκε αφοσίωση στον πατέρα του. Αντιθέτως, η Ελεονόρα φυλακίστηκε για την εμπλοκή της. Ωστόσο αυτό δεν ήταν το τέλος του ζητήματος, καθώς ο Ερρίκος δυσκολεύτηκε να διατηρήσει τον έλεγχο του βασιλείου στα τελευταία χρόνια του.

Ο Ριχάρδος, ως πρίγκιπας κατείχε τους τίτλους του Δούκα της Ακουιτανίας και του Κόμη του Πουατού (και τα δύο στη Γαλλία και δοθέντα από τη μητέρα του) και παγίωσε την αυξανόμενη φήμη του χαρισματικού διοικητή στη μάχη και την πολιορκία κάστρων συντρίβοντας μια εξέγερση των βαρόνων της Ακουιτανίας. Η κυρίευση του όπως πιστευόταν απόρθητου κάστρου του Ταϊγμπούρ το 1179 αποτελούσε ένα υπέροχο στολίδι στην πριγκιπική κορώνα. Λιγότερο υπέροχες ήταν οι ιστορίες για ανελέητη συμπεριφορά του στους αιχμαλώτους και τον εξαναγκασμό σε πορνεία των αιχμάλωτων γυναικών της αριστοκρατίας. Όμως παρά τις επιτυχίες του, ο Ριχάρδος επιθυμούσε περισσότερα. Τότε ήρθε η επέμβαση της μοίρας και ο κύριος ανταγωνιστής του για το θρόνο της Αγγλίας, ο μεγαλύτερος αδελφός του Ερρίκος ο Νεότερος (γ. 1155) πέθανε τον Ιούνιο του 1183. Ο Ερρίκος Β΄ είχε φτάσει στο σημείο να ορίσει το γιο του συμβασιλιά το 1170, αλλά ο θάνατός του νεαρού Ερρρίκου από δυσεντερία καταπόντισε τα δρομολογημένα σχέδια διαδοχής του βασιλιά. Επιπλέον, ο άλλος αδελφός του Γοδεφρείδος πέθανε από ένα δυστύχημα σε ένα μεσαιωνικό τουρνουά στις 19 Αυγούστου του 1186. Ο Ριχάρδος βρισκόταν τώρα στην ευνοϊκότερη θέση για να γίνει ο επόμενος βασιλιάς της Αγγλίας αλλά δεν ήταν διατεθειμένος να περιμένει τη φυσική πορεία των πραγμάτων.

Ο Ριχάρδος αμφισβήτησε ξανά τον πατέρα του το 1188-89 όταν ο ίδιος και ο νεότερος αδελφός του Ιωάννης σύναψαν συμμαχία με το Φίλιππο Β΄, τον καινούργιο Βασιλιά της Γαλλίας (β. 1180-1223). Η εξέγερση υποστηρίχθηκε και πάλι από την Ελεονόρα και η σύγκρουση περιλάμβανε το θρυλικό επεισόδιο όπου ο διάσημος ιππότης του Μεσαίωνα Σερ Ουίλιαμ Μάρσαλ (περ. 1146-1219) έριξε το Ριχάρδο από το άλογό του, ο πρίγκιπας βασιζόταν στο έλεός του αλλά προτίμησε να σκοτώσει το άλογό . Παρά την αντιπαλότητά τους, πιθανώς σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τον ιπποτισμό του, ο Ριχάρδος αργότερα έδωσε στον Ουίλιαμ το Κάστρο Τσέπστοου, όπως του είχε υποσχεθεί ο Ερρικός Β΄. Χάνοντας τον έλεγχο του Μεν και της Τουρέν, ο Ερρίκος τελικά συμφώνησε ειρήνη, που στους όρους της αναγνώριζε τον Ριχάρδο ως μόνο διάδοχο. Όταν ο βασιλιάς πέθανε λίγο μετά, ο Ριχάρδος στέφθηκε βασιλιάς στο Αβαείο του Ουέστμινστερ στις 2 Σεπτεμβρίου του 1189. Ακόμα τμήμα του βασιλείου του ήταν εδάφη στη Γαλλία που ανήκαν στην οικογένειά τους, τους Ανδεγαυούς (εξίσου γνωστοί και ως Πλανταγενέτες): η Νορμανδία, το Μεν και η Ακουιτανία. Ο Ριχάρδος αρνήθηκε να παραχωρήσει στον Ιωάννη την Ακουιτανία, όπως είχε υποσχεθεί στον πατέρα του ότι θα έπραττε, και τούτο φούντωσε την έχθρα ανάμεσα στους δύο αδελφούς.

Τρίτη Σταυροφορία

Στην πραγματικότητα, η πρώτη προτεραιότητά του, ενδεχομένως και η μοναδική, ήταν να εκπληρώσει την υπόσχεση που είχε δώσει το 1187 να «πάρει το σταυρό» και να βοηθήσει στην κατάκτηση της Ιερουσαλήμ από τους Μουσουλμάνους. Ο βασιλιάς άδειασε τα ταμεία του βασιλείου του για την αποστολή του, ενεργοποιώντας ακόμα και μια συμφωνία με τον Γουλιέλμο το Λέοντα – παραχωρώντας στο Σκωτσέζο βασιλιά πλήρη φεουδαρχική αυτονομία με χρηματικά ανταλλάγματα. Για ένα μονάρχη που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της βασιλείας του εκτός Αγγλίας, δεν μιλούσε Αγγλικά και ξόδεψε απερίσκεπτα τον πλούτο του βασιλείου του για πολέμους στο εξωτερικό, ο Ριχάρδος απολαμβάνει μια αξιοσημείωτα ευμενή θέση στην Αγγλική λαϊκή φαντασία από τότε.

Η Τρίτη Σταυροφορία (1189-1192 μ.Χ.) κλήθηκε από τον Πάπα Γρηγόριο Η΄ μετά την κατάληψη της Ιερουσαλήμ το 1187 από το Σαλαντίν, το Σουλτάνο της Αιγύπτου και της Συρίας (β. 1174-1193). Τουλάχιστον τρεις μονάρχες ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα: ο Φρειδερίκος Α΄ Μπαρμπαρόσα (Βασιλιάς της Γερμανίας και Αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, β. 1152-1190), ο Φίλιππος Β΄ της Γαλλίας και ο Ριχάρδος. Με αυτούς τους τρεις που ήταν οι ισχυρότεροι άνδρες της δυτικής Ευρώπης, η εκστρατεία υποσχόταν ότι θα εξελιχθεί πιο ευοίωνα σε σχέση με τη Δεύτερη Σταυροφορία του 1147-49. Όμως, δυστυχώς για τη Χριστιανοσύνη, οι Σταυροφόροι κατάφεραν μόνο να αντικρίσουν την Ιερουσαλήμ και δεν προσπάθησαν καν να επιτεθούν στην ιερή πόλη. Στην πραγματικότητα, το όλο εγχείρημα ταλανιζόταν από προβλήματα, μεγαλύτερο εκ των οποίων ο πνιγμός του Μπαρμπαρόσα σε ένα ποτάμι προτού ακόμα φτάσει στους Αγίους Τόπους. Ο θάνατος του Αυτοκράτορα είχε ως αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του να πάρει πενθώντας το δρόμο της επιστροφής αφήνοντας μόνους τους Άγγλους και τους Γάλλους ιππότες, οι οποίοι, στην καλύτερη των περιπτώσεων, δεν υπήρξαν ιδιαίτερα φιλικοί σύμμαχοι.

Ωστόσο, παρά την κακή αφετηρία, υπήρξαν κάποιες σημαντικές στρατιωτικές στιγμές. Ο Ριχάρδος, που κατευθυνόταν δια θαλάσσης προς τη Μέση Ανατολή, κατέλαβε πρώτα τη Μεσσήνη (Μεσίνα) της Σικελίας το 1190 και έπειτα την Κύπρο το Μάιο του 1191. Στη δεύτερη εκστρατεία, ο αυτοανακηρυγμένος ηγεμόνας του νησιού Ισαάκιος Κομνηνός (β. 1184-1191), ο οποίος είχε αποσχισθεί από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, αιχμαλωτίστηκε και οι Σταυροφόροι θα κυβερνούσαν την Κύπρο μέχρι που ανέλαβαν οι Βενετοί το 1571. Ωστόσο, αυτές οι παρακάμψεις δεν εξυπηρετούσαν ουσιαστικά το βασικό στόχο της ανακατάληψης της Ιερουσαλήμ, έστω και αν η Κύπρος αποδείχθηκε χρήσιμη βάση εφοδιασμού.

Οι Σταυροφόροι τελικά έφτασαν στους Αγίους Τόπους και κατάφεραν να ολοκληρώσουν επιτυχώς την πολιορκία της Άκρας στις ακτές του Βασιλείου της Ιερουσαλήμ στις 12 Ιουλίου 1191. Ξεκινώντας από το Γάλλο αριστοκράτη Γουίδο (Γκι) του Λουζινιάν, ο οποίος επιτέθηκε από τη θάλασσα, η παρατεταμένη πολιορκία τελικά λειτούργησε όταν σκαπανείς, στους οποίους είχαν προσφερθεί οικονομικά κίνητρα από το Ριχάρδο, υπέσκαψαν τα οχυρωματικά τείχη της πόλης από την πλευρά της ξηράς. Ο «Λεοντόκαρδος», όπως είχε γίνει πλέον γνωστός ο Ριχάρδος εξαιτίας του θάρρους και της τόλμης του στον πόλεμο, είχε καταφέρει σε πέντε εβδομάδες ότι είχε αποτύχει να κάνει ο Γουίδος σε 20. Σύμφωνα με το θρύλο, ο βασιλιάς ήταν άρρωστος εκείνο το διάστημα, χτυπημένος από σκορβούτο, ωστόσο τον μετέφεραν οι υπηρέτες του πάνω σε ένα φορείο για να μπορεί να ρίξει με τη βαλλίστρα του στους προμαχώνες του εχθρού. Ο Ριχάρδος τότε κηλίδωσε τη φήμη του «καλού βασιλιά» διατάζοντας την εκτέλεση 2500-3000 αιχμαλώτων. Ο Γουίδος του Λουζινιάν, εν τω μεταξύ, έγινε ο νέος βασιλιάς της Κύπρου, η οποία πουλήθηκε από το Ριχάρδο στους Ναΐτες Ιππότες.

Υπάρχει επίσης και μια διάσημη νίκη για τον Άγγλο βασιλιά επί του στρατού του Σαλαντίν στο Αρσούφ, το Σεπτέμβριο του 1191, αλλά δεν μπορούσε να εκμεταλλευτεί το πλεονέκτημα. Ο Ριχάρδος προχώρησε μέχρι ένα σημείο που ήταν ορατή η Ιερουσαλήμ, όμως γνώριζε ότι ακόμα και αν κατάφερνε να κάνει έφοδο στην πόλη, ο μειωμένος στρατός του πιθανότατα δεν θα μπορούσε να τη διατηρήσει εναντίον της αναπόφευκτης αντεπίθεσης. Σε κάθε περίπτωση, τα εσωτερικά προβλήματα σε Γαλλία και Αγγλία ανάγκασαν και τους δύο βασιλιάδες να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και ολόκληρο το εγχείρημα των Σταυροφόρων ουσιαστικά εγκαταλείφθηκε. Ο Ριχάρδος θέλησε να περιέσωσει κάτι για τη συνολική προσπάθεια και διαπραγματεύτηκε μια συμφωνία ειρήνης με τον Σαλαντίν στη Γιάφα. Κατάφερε την διατήρηση μιας λωρίδας γης γύρω από την Άκρα και τη μελλοντική ασφάλεια των Χριστιανών προσκυνητών στους Αγίους Τόπους. Τα αποτελέσματα δεν ήταν αυτά που έλπιζε, αλλά σίγουρα θα μπορούσε μια Τέταρτη Σταυροφορία να λάβει χώρα κάποια στιγμή στο μέλλον. Η αλήθεια είναι ότι ο Ριχάρδος είχε σημειώσει πως οποιαδήποτε μελλοντική εκστρατεία εναντίον των Αράβων θα επωφελούνταν εάν ξεκινούσε την επίθεσή της από την Αίγυπτο, το μαλακό υπογάστριο της Αραβικής Αυτοκρατορίας. Αυτό ακριβώς ήταν το σχέδιο που υιοθέτησαν οι συμμετέχοντες στην Τέταρτη Σταυροφορία (1202-1204) παρότι και πάλι ξεστράτησαν από τους στόχους τους, αυτή τη φορά με θύμα το κόσμημα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη.

Υπήρξαν επίσης κάποιες καινοτομίες που πήρε μαζί του ο Άγγλος βασιλιάς. Οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν επί μακρόν ένα τρομακτικό όπλο που ήταν γνωστό ως Υγρό Πυρ – ένα άκρως εύφλεκτο υγρό που διοχετευόταν από σωλήνες με πίεση – το οποίο, αν και κρατικό μυστικό για αιώνες, τελικά το απέκτησαν οι Άραβες. Ο Ριχάρδος πρέπει να πληροφορήθηκε τη φόρμουλα από Άραβες αλχημιστές με τους οποίους ήρθε σε επαφή στη διάρκεια της Σταυροφορίας και τη χρησιμοποίησε με καλά αποτελέσματα πίσω στην Αγγλία και στις μετέπειτα εκστρατείες του στη Γαλλία.

Πριν ο Βασιλιάς Ριχάρδος γυρίσει στην πατρίδα του, ωστόσο, θα υπήρχε μια τελευταία δυσάρεστη τροπή της αποτυχημένης Σταυροφορίας, το ταξίδι της επιστροφής το 1192. Ο Ριχάρδος ναυάγησε, τον συνέλαβε ο Λεοπόλδος της Αυστρίας (β. 1075-1095) – τον οποίο είχε προσβάλει κατάφορα ο Ριχάρδος στη διάρκεια της Σταυροφορίας – και μεταφέρθηκε στη Βιέννη. Παραδόθηκε στον Ερρίκο Στ΄, το νέο Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (β. 1191-1197) και κρατήθηκε για να ανταλλαχθεί με λύτρα. Ο Ριχάρδος θα απελευθερωνόταν το 1194 και θα μπορούσε κανείς να φανταστεί την απογοήτευση του υπερήφανου βασιλιά μετά από σχεδόν δύο χρόνια ομηρείας. Τα λύτρα ανέρχονταν στο τεράστιο ποσό των 150.000 μάρκων (τα οποία ισοδυναμούν με αρκετά σημερινά εκατομμύρια ευρώ) και προήλθαν κυρίως από νέους φόρους στην Αγγλία και στη Νορμανδία. Μάλιστα το ποσό ήταν τόσο υψηλό που ακόμα και η φορολόγηση δεν μπορούσε να αποδώσει επαρκώς και ο Ριχάρδος αναγκάστηκε να διαθέσει αρκετούς ομήρους αριστοκράτες ώστε να αντισταθμίσει το έλλειμμα.

Εσωτερική Πολιτική

Ενώ ο βασιλιάς πολεμούσε μακριά, η Αγγλική πολιτική είχε αφεθεί στα άξια χέρια του Χιούμπερτ Ουόλτερ, ο οποίος ήταν Επίσκοπος Σαλισμπέρι το 1189 και έγινε Αρχιεπίσκοπος του Καντερμπέρι το 1193. Ο Ουόλτερ αποδείχθηκε ικανός πολιτικός και τα γεγονότα που θα εκτυλίσσονταν απαιτούσαν ακριβώς αυτές τις δυνατότητες για τον επικεφαλή του κράτους. Όσο ο Ριχάρδος βρισκόταν αιχμάλωτος στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ο νεότερος αδελφός του Ιωάννης, συνωμοτώντας με τον Φίλιππο Β΄ της Γαλλίας, έκανε μια αποτυχημένη απόπειρα αρπαγής του θρόνου, αλλά ο Ουόλτερ κατάφερε να συγκρατήσει τον σφετεριστή χάρις στη βοήθεια ενός ακόμα ικανού, αν και κάπως σκληρού, υπουργού, που ήταν εκείνος που ασχολούνταν με το θησαυροφυλάκιο του βασιλείου κατά την απουσία του Ριχάρδου, ο καγκελάριος Ουίλιαμ Λόνγκσαμπ. Η σύγκρουση αφορούσε κυρίως πολιορκίες και τον έλεγχο στρατηγικά σημαντικών κάστρων, όπως του Νότινγκαμ και το Κάστρο του Ουίνδσορ, αλλά στο τέλος το στέμμα επικράτησε. Ο Ριχάρδος συγχώρεσε την υπέρμετρη φιλοδοξία του αδελφού του και, συν τοις άλλοις, τον έχρισε διάδοχό του. Ο Χιούμπερτ Ουόλτερ επίσης είχε αναλάβει τη συλλογή των βαρύτατων λύτρων με τα οποία επιτεύχθηκε η απελευθέρωση του βασιλιά. Το 1193 ο Ουόλτερ έγινε Αρχιδικαστής και του δόθηκε η γενική ευθύνη κυβέρνησης, μια θέση που διατήρησε μέχρι το 1199.

Ένας θεσμός απέναντι στον οποίο στεκόταν επιφυλακτικός ο βασιλιάς ήταν τα τουρνουά, τα δρώμενα όπου ιππότες επιτίθονταν ο ένας στον άλλο σε αναπαραστάσεις μάχης ιππικού. Ο Ριχάρδος επέτρεπε τη διοργάνωσή τους μόνο μετά από άδεια – μονάχα πέντε μέρη μπορούσαν να τα φιλοξενήσουν – και ανάγκασε τους ιππότες να πληρώνουν αντίτιμο για τη συμμετοχή τους. Το τελευταίο μέτρο και η επιβολή βαριών προστίμων για όποιον τολμούσε να διοργανώσει ανεπίσημους αγώνες αποτελούσαν χρήσιμα μέσα για την ενίσχυση των κρατικών ταμείων που άδειαζαν συχνά λόγω των ακριβών στρατιωτικών εξορμήσεων του βασιλιά. Παρόλα αυτά, ο Ριχάρδος αναγνώριζε ότι τα τουρνουά θα μπορούσαν να είναι μια καλή προετοιμασία για τους ιππότες του και, καθώς σύντομα θα αντιμετώπιζε τους Γάλλους, των οποίων οι ιππότες ήταν περιβόητοι για την ικανότητά του ως αναβάτες, θα χρειαζόταν να επιστρατεύσει έναν αξιόμαχο στρατό.

Δεδομένης της ανάγκης του Ριχάρδου να χρηματοδοτήσει τους στρατούς του, καθ’ όλη τη διάρκεια της βασιλείας του, ενδεχομένως δεν προκαλεί έκπληξη που δεν δαπάνησε αρκετά στα Αγγλικά κάστρα όπως ο πατέρας του. Υπήρξε μια σημαντική επένδυση στην ανακαίνιση και στην επέκταση του Πύργου του Λονδίνου το 1189-90, όπως φανερώνουν τα αρχεία εξόδων των Pipe Rolls (οι οικονομικές καταγραφές του Αγγλικού θησαυροφυλακίου), όμως, κατά τα λοιπά, το χτίσιμο κάστρων σταμάτησε τη δεκαετία του 1190. Άλλη μια στρατηγική άντλησης εσόδων ήταν η πρόσβαση τοπικών αριστοκρατών στα βασιλικά δάση για κυνήγι με το ανάλογο αντίτιμο φυσικά. Ξεκάθαρα, ο Ριχάρδος χρειαζόταν όσα περισσότερα χρήματα μπορούσε να βρει για τις συγκρούσεις που επρόκειτο να έρθουν.

Εκστρατείες στη Γαλλία και Θάνατος

Μετά από μια σύντομη παραμονή στην Αγγλία και μια δεύτερη στέψη τον Απρίλιο του 1194 στο Ουίντσεστερ, ο Ριχάρδος αφιέρωσε τον περισσότερο χρόνο του σε εκστρατείες στη Γαλλία, όπου υπερασπιζόταν τις Ανδεγαυικές κτήσεις απέναντι στον πρώην Σταυροφόρο σύμμαχό του, το Φίλιππο Β΄ της Γαλλίας. Οι δυο τους ήρθαν σε ρήξη όταν ο Ριχάρδος δεν νυμφεύθηκε την αδελφή του Φιλίππο Αλίκη, παρότι το ζευγάρι ήταν αρραβωνιασμένο 20 χρόνια. Αντ’ αυτής ο Ριχάρδος νυμφεύθηκε τη Βερεγγάρια της Ναβάρας (περ. 1164-1230) στις 12 Μαΐου 1191, όπως είχε κανονίσει η μητέρα του. Η Βερεγγάρια θα ήταν η μόνη εν ενεργεία βασίλισσα της Αγγλίας που δεν πάτησε ποτέ στο βασίλειό της.

Ο Άγγλος βασιλιάς συγκέντρωσε έναν στρατό για να επιτεθεί στο Φίλιππο απαιτώντας από τους βαρόνους του να παράσχουν στο βασιλιά μόνο επτά ιππότες ο καθένας αντί της συνηθισμένης πολεμικής δύναμης των βασάλων. Εναλλακτικά, ο Ριχάρδος ζήτησε χρήματα με τα οποία θα μπορούσε να εξαγοράσει τους δικούς του μισθοφόρους. Ήταν ένας διακανονισμός με τον οποίο συμφώνησαν μετά χαράς οι βαρόνοι μιας και σήμαινε ότι θα μπορούσαν να παραμείνουν και να υπερασπιστούν τα κάστρα τους και τη γη τους παρά να τα εγκαταλείψουν σε καιροσκόπους ενόσω βρίσκονταν μακριά στη Γαλλία.

Ο Ριχάρδος μπορεί να είχε παραμελήσει τις Αγγλικές οχυρώσεις αλλά είχε επενδύσει πολύ στη Νορμανδία, ιδιαίτερα στην κατάσταση του Σατώ Γκαιγιάρ στον ποταμό Σηκουάνα από το 1197 για την καλύτερη υπεράσπιση των εδαφικών του διεκδικήσεων. Και μετά ήρθε η καταστροφή. Ο Ριχάρδος τραυματίστηκε θανάσιμα στην Ακουιτανία κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του κάστρου του Σαλύ το 1199. Ο βασιλιάς, χτυπημένος στο λαιμό από βέλος βαλλίστρας, πέθανε στις 6 Απριλίου, αφού το τραύμα είχε εμφανίσει γάγγραινα. Ο Ριχάρδος τάφηκε δίπλα στους γονείς του στο Αβαείο του Φωντεβρώ, κοντά στο Σινόν, ενώ το ομοίωμά του στη Ρουέν περιέχει την καρδιά του.

Κληρονομιά

Καθώς δεν είχε διάδοχο, τη θέση του Ριχάρδου Α΄ πήρε ο αδελφός του Ιωάννης, ο οποίος θα βασίλευε έως το 1216. Ο Βασιλιάς Ιωάννης της Αγγλίας (επίσης γνωστός ως Ιωάννης ο Ακτήμονας) κατάφερε να γίνει ένας από τους πιο αντιπαθείς βασιλείς της Αγγλικής ιστορίας. Η καταπίεσή του και οι στρατιωτικές αποτυχίες του έφεραν μεγάλες εξεγέρσεις των βαρόνων οι οποίοι υποχρέωσαν το βασιλιά να υπογράψει τη Μεγάλη Χάρτα (Μάγκνα Κάρτα) το 1215, επί της οποίας βασίστηκε ένα σύνταγμα που περιόριζε τις εξουσίες του μονάρχη και προστάτευε τα δικαιώματα των βαρόνων.

Εν τω μεταξύ, ο Ριχάρδος έφτασε στο επίπεδο του θρύλου ως ένας από τους μεγάλους ιππότες και βασιλιάδες του Μεσαίωνα, λόγω των παράτολμων πεπραγμένων του και της αγάπης και του σεβασμού των στρατιωτών του. Μετά το θάνατό του ο μύθος του γιγαντώθηκε, ξεκινώντας από το Αγγλονορμανδικό μυθιστόρημα Ρομάντζο του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου («Romance of Richard Cœur de Lion»), που δημοσιεύτηκε γύρω στα 1250. Όντας αποδεδειγμένα θαρραλέος, αποφασισμένος εχθρός των Σαρακηνών και ποιητής, ο Ριχάρδος έγινε το πρότυπο του αβρού ιππότη και ο θρύλος του αναπτύχθηκε πάνω σε αυτές τις γραμμές. Εμφανίστηκαν μεσαιωνικά έργα τέχνης, όπου κονταροχτυπιέται παραδόξως με τον Σαλαντίν, έξοχοι λόγοι, που του αποδόθηκαν, και στους οποίους ανέφερε πως είτε θα έσωζε τους άνδρες του είτε δεν θα άξιζε το στέμμα του, και ιστορίες που τον ήθελαν τόσο αφοσιωμένο εχθρό των Αράβων που μαγείρεψε και έφαγε εκείνους που αιχμαλώτισε. Ακόμα και σήμερα, η παρουσία ενός δραματικού αγάλματος του βασιλιά έξω από το Κοινοβούλιο στο Λονδίνο αποτελεί μια ένδειξη της ιδιαίτερης θέσης που απέκτησε και συνεχίζει να διατηρεί ο Ριχάρδος στις καρδιές των Άγγλων.

Τέλος ο Ριχάρδος άφησε ένα διαρκές κληροδότημα στα μεσαιωνικά εμβλήματα. Η επιλογή του βασιλιά με τα τρία χρυσά λιοντάρια (παρότι αρχικά ίσως ήταν λεοπαρδάλεις) σε κόκκινο φόντο πάνω στην ασπίδα του ήταν μια προέκταση των παραδοσιακών δύο λιονταριών του οίκου του. Τα τρία λιοντάρια πιθανώς στην πρώτη τους μορφή στέκονταν όρθια στα πίσω πόδια, όμως στη συνέχεια καθιερώθηκαν να περπατούν με τα κεφάλια στραμμένα προς το θεατή. Δεν έγιναν μονάχα τμήμα του βασιλικού οικοσήμου της Αγγλίας έκτοτε αλλά εμφανίζεται και σε πολλά ακόμα διακριτικά, ιδιαίτερα στον αθλητισμό όπως στις εθνικές ομάδες της Αγγλίας στο ποδόσφαιρο και στο κρίκετ.