Dacia, Tuna'nın kuzeyinde (modern Romanya) Daçyalıların yaşadığı bir bölgeydi. Daçya krallığı, diğer birçok Daçya prensliğini fetheden ve birleştiren Burebistas'ın (MÖ 80-44 dolayları) kuruluşuydu. Burebistalar, Scordiscii'nin Kelt kabilelerini fiilen yok ettiler ve Odessus'tan (bugünkü Varna) Olbia'ya (bugünkü Odesa'ya yakın) Batı Karadeniz kıyısındaki Yunan şehirlerine tabi oldular veya onlarla ittifak kurdular. Roma İç Savaşı sırasında Daçyalılar muhtemelen Pompey'i desteklemeye gelirlerdi. Burebistas, Daçyalılara ve Partlara karşı bir sefer hazırladığı iddia edilen Julius Caesar ile aynı yıl sonunda öldürüldü.
Daçya krallığı, yalnızca Decebalus (c. 87-106 CE) altında yeniden ortaya çıkmak için dört (veya beş) prensliğe parçalandı. Domitian'ın generali Cornelius Fuscus'a karşı zaferle savaştı, ancak sonunda yenildi ve Daçya krallığını Roma'nın bağımlı bir ülkesi haline getiren ve karşılığında Roma parası ve teknik destek alan bir barış anlaşması imzalamaya zorlandı. Bu durum, Trajan'ın Daçya krallığını ezmek ve tüm kaleleri yerle bir etmek için iki büyük savaş (MS 101-102 ve 105-106) başlatmasına kadar sürdü.
Dacia Traiana, Gallienus ve Aurelian'ın saltanatları ila terk edilişine kadar (MS 271) ve imparatorluk lejyonlarının mevcudiyetinin kademeli olarak azalarak yerel Roma yönetiminin lehine geri çekilmesiyle sonuçlanana dek yaklaşık 170 yıl boyunca bir Roma eyaletiydi. Dacia Aureliana'nın Tuna'nın güneyinde, şimdiki Sırbistan'da kurulması lehine çalışmalar yapıldı.
Bu, kısmen, sosyopolitik stres belirtilerinin çok açık olmasına rağmen, Roma emperyal gücünün bölgede sebat ettiği yanılsamasını vermek için yapıldı. Dacia Aureliana daha sonra iki ayrı eyalete bölündü: başkenti Serdica olan Dacia Mediterranea ve başkenti Ratiaria olan Dacia Ripensis. MS 275'ten sonra, Tuna'nın kuzeyindeki Daçya, 'Göç Çağı' olarak adlandırılan barbar istilaları sırasında çeşitli Gotlar, Hunlar ve Avar yığınları tarafından istila edildi. Ancak Daçya, Büyük Konstantin'in saltanatı sırasında Roma tarafından kısaca 'fethedildi'.
İlginç bir şekilde, Roma sonrası Daçyalılar'ın maddi kültürü, güçlü bir 'Romanlık' duygusu ortaya çıkarmaya devam etti. Örneğin, MS 5. yüzyıldan kalma bir Daçyalı mezarı, toplumun iyi konumlanmış bir üyesine ait olabilecek Roma tipi bir broş içeriyordu. Ve Kaloşvar'da, çanak çömlek kalıntıları kullanılarak yapılan çapraz tarihleme, Roma tarzı bir porticus (kilisedeki küçük oda) inşası için Roma sonrası bir tarih çıkarmaktadır. Benzer şekilde, Porolissum'da, forumun Roma sonrası (yeniden) inşaat aşamasında kırmızı astarlı mal (terra sigillata Porolissensis) bulunmuştur. Seramik tarihleri doğrulanırsa, Daçyalıların Roma'ya özgü mekansal odakları ve belirli mimari tasarımları kullanmaya devam ettikleri iddia edilebilir. Ne olursa olsun, toplu olarak maddi kanıtlar, Roma yaşamının Roma sonrası Daçya'da merkezileşmesinin altını çiziyor.
Roma sonrası dönem Daçya dini kimliğiyle ilgili olarak, Porolissum'da bir gemide yazılı olarak Konstantin tarzı bir Chi-Rho (İsa Chris'i simgeleyen) bulundu. Bu, Kutsal Ruh'un sembolü olan bronz bir güvercine ek olarak, bilinmeyen bağlamlardan rastgele kazılmıştır (Bkz. Luka İncili 3:22; Yuhanna İncili 1:32). İlginç bir şekilde, Porolissum forumunda bir haç da bulundu. Roma sonrası bağlamlardan Hıristiyan eserlerin varlığı, daha büyük Roma dünyasında meydana gelen çağdaş olaylara karşılık gelen eyaletin paralel bir şekilde Hıristiyanlaşmasına işaret ediyor.
Ek olarak, MS 4. ve 5. yüzyıla ait mezarlar, Roma sonrası Dacia Porolissensis'te Roma dönemine kıyasla daha fazla zenginlik ve kültürel çeşitlilik sergiliyor ve bu da yerel topluluğun kentsel statüsünde bir değişiklik olduğunu gösteriyor. Örneğin, Potaissa'da demir tokalar, çakmaktaşı çelikler, altın ve gümüş takılar, kehribar, işleme boncuklar içeren mezarlar ortaya çıkarılmıştır. Orantılı olarak 'zengin' mezarların Dako-Roma toplumunun yalnızca küçük bir bölümünü temsil ettiği belirtilmelidir. O zamanlar, şu an itibariyle toplumdaki çoğu insan zengin değildi.
Belki de bir 'Karanlık Çağ' sırasındaki 'kentsel refah' kavramı, dönem için daha geleneksel erken ortaçağ modellerine karşı sezgilere aykırı görünmektedir. Ancak bu, Doğu İmparatorluğu ile Potaissa arasındaki sürekli ticaretle açıklanabilir. Örneğin, nümizmatik kanıtlar, MS 3. yüzyılın sonları ve 4. yüzyılın başlarında Batı İmparatorluk darphanesinin işlemlerinde kullanılmadığını (Porolissum'da MS 262'ye kadar) ve daha sonra Bizans darphanesi ile değiştirildiğini ortaya koymaktadır. Ek olarak, Moigrad ve Napoca'dan gelen defin kanıtları, sosyal hiyerarşiler içinde, muhtemelen Ostrogot asaletinin yükselişiyle ilgili olan ve çoğu Konstantin sonrası Romano-Gotik entegrasyonuna atfedilebilecek kültürel bir geçişi düşündürmektedir.
Ayrıca, büyük ölçüde seramik kanıtlara dayanan Napoca'daki azalan nüfus tahminleri, Legio V Macedonica'nın Dacia'dan çekilmesinin hemen ardından orta dereceli bir felakete işaret ediyor. Belki de bu, Batı Akdeniz ticaret ağının nihai parçalanmasının yeni ortaya çıkan kanıtıdır? Maddi kültüre toplamda kronolojik olarak bakıldığında, Roma'nın geri çekilmesinin hemen ardından bazı krizlerin Daçya toplumunun bazı kesimlerini etkilediği ve sonraki dönemlerde sosyoekonomik aktiviteyi artırdığı açıktır. Her halükarda, Roma sonrası Dacia Traiana, bölgedeki kentsel hiyerarşik statüsünü, Akdeniz'in imparatorluk ve tüccar sınıflarını sürekli olarak ilgilendirecek şekilde sürdürmeye devam etti.
