Kristof Kolomb (Christopher Columbus) (1451-1506, Ligurya'da Cristoffa Corombo ve İtalyanca'da Cristoforo Colombo olarak da bilinir) kendi zamanında Yeni Dünya'yı keşfeden adam olarak meşhur olan ve 19. yüzyıldan beri Kuzey Amerika'nın, bilhassa da Amerika Birleşik Devletleri'ni içine alan bölgenin keşfiyle anılan bir Cenevizli kaşifti (İtalyan olarak tanımlanır).
Aslında, 16. yüzyılın başlarında Floransalı kaşif Amerigo Vespucci'nin (1454-1512) 1497-1504 yılları arasında "Yeni Dünya"ya yaptığı üç seyahati tafsilatıyla anlatan neşredilmiş mektuplarının popülerliği sebebiyle, Amerika'nın keşfi 1506'dan itibaren dünya haritalarında ona atfedilmiştir, bu yüzden kıtalar Kolomb'un adının feminen versiyonunu taşımaktadır.
Kolomb, 1492-1504 yılları arasında Karayipler bölgesine dört sefer gerçekleştirerek Küba, Orta Amerika, Güney Amerika, Porto Riko, Virjin Adaları, Dominik Cumhuriyeti, Haiti, Bahamalar adaları ve diğerlerini keşfetti:
- İlk Yolculuk: 1492-1493
- İkinci Yolculuk: 1493-1496
- Üçüncü Yolculuk: 1498-1500
- Dördüncü Yolculuk: 1502-1504
Kolomb Yeni Dünya'yı keşfetmek için yola çıkmadı, lakin İpek Yolu'nun Avrupa ile Doğu arasındaki kara yolu 1453'de Osmanlı İmparatorluğu'nca kapatıldıktan sonra ticareti kolaylaştırmak için Uzak Doğu'ya giden bir batı deniz yolu bulmak için yola çıktı ve bu da birçok Avrupa deniz seferini başlatan Keşif Çağı'nı başlattı. Kolomb'un ilk yolculuğu onu 12 Ekim 1492'de Bahamalar'ın adalarından birine getirdi ve burayı İspanya'nın Aragonlu II. Ferdinand ve eşi Kastilyalı Isabella adına talep etti. Sonraki üç yolculuğu İspanya'nın bölge üzerindeki kontrolünü sağlamlaştırmak ve koloniler kurmak için yapıldı.
Kolomb'un, Avrupa ile Amerika arasında ilk teması kuran kişi olduğu kabul edilir; bu temasa göre Eski ve Yeni Dünya arasında insanlar, bitkiler, teknoloji ve diğer kültür öğeleri aktarılmış, her ikisi de dönüştürülmüş ve modern çağın temelleri atılmıştır.
Günümüzde Kolomb'un muhalifleri, Newfoundland'daki İskandinav topluluğunu ilk "Amerika keşfi" olarak gösterseler de, Kolomb'dan yüzyıllar önce Kuzey Amerika'ya ayak basan Leif Erikson kumandasındaki Vikingler yerli halk üzerinde hiçbir tesir yaratmadı ve sonrasında Grönland'a geri dönmeleri başka bir keşif seferine ilham vermedi.
Kolomb'un yolculukları ise, daha sonraki Avrupa keşiflerine yol açtı ancak kendisi Amerika'yı keşfettiğini asla iddia etmedi. "Amerika'yı keşfetme" hikayesi, Amerikalı yazar Washington Irving'in (1783-1859) 1828 de yayınlanan A History of the Life and Voyages of Christopher Columbus (Kristof Kolomb'un Hayatı ve Seyahatlerinin Tarihi) adlı eserinde ilk defa ortaya konup kutlandı ve bu anlatı (büyük ölçüde kurgusal) nihayet Columbus Day (Kolomb Günü)'in 1906'da Amerika Birleşik Devletleri'nin bayramı olarak kabul edilmesine ve günümüze kadar kutlanmasına katkıda bulundu.
Mamafih 1970'lerde, Kolomb ve seyahatlerinin Amerika'nın kültürü ve insanları üzerindeki tesirlerinin tekrar değerlendirilmesi, Yeni Dünya'ya yaptığı dört seferden menfi etkilenen yerli halkları ve sonrasında Avrupalı göçmenlerin elindeki orijinal nüfusa yönelik kötü muameleyi şereflendirmek adına bu geleneğin terk edilmesini giderek daha fazla talep etti. Bu münakaşa günümüzde de devam ediyor.
Erken Hayat ve İpek Yolu'nun Kapanması
Kolomb, 1451'de o zamanlar Liguria bölgesinde olan ve ancak çok daha sonra (1861'de) İtalya'nın bir parçası olacak olan Cenova'da doğdu. Üç erkek kardeşi vardı - Bartolomeo, Giovanni ve Giacomo (umumiyetle Diego olarak anılır) ve bir kız kardeşi Bianchinetta. Babası Domenico, deniz yolculuğuna olan sevgisi genç Kolomb'u ve ev hanımı olan annesi Susanna'ya önemli ölçüde tesir edecek bir dokumacı ve meyhane sahibiydi.
Kolomb'un erken hayatına dair çok az şey biliniyor (on yaşında yelken açtığını iddia etse de) lakin 20 yaşına geldiğinde denizcilikte çoktan tecrübeliydi (İzlanda ve Ege Denizi'ne seyahat etmişti) ve 1476 yılında bir ticaret gemisinin kumandası kendisine emanet edildi. Portekizli soylu kadın Filipa Moniz Perestrelo ile evliydi ve 1480 yılında Diego adında bir oğlu oldu ve 1485 yılında Portekiz'in ticari çıkarları için Batı Afrika kıyılarındaki bölgelere gemiler uçuruyordu.
Kolomb'un büyüdüğü iklim, Avrupalıların alışkın olduğu türden malların artık eskisi gibi mevcut olmaması açısından ebeveynlerininkinden önemli ölçüde farklıydı. Modern çağda İpek Yolu olarak bilinen Doğu'ya giden kara ticaret yolları, Han Hanedanlığı zamanında (MÖ 202 - MS 220) açıldığından beri Avrupa ve Çin arasında faaliyet gösteriyordu.
İpek Yolu, tarihinin muhtelif devirlerinde bir grup veya milletin kontrolü altına giren çok sayıda rotadan oluşuyordu. Avrupalı kaşif Marco Polo (1254-1324) İpek Yolu'nda seyahat etti ve geri döndükten sonra kitabında detayları dikte etti; bu, daha sonraki gezginlere bir tür rehber sağladı ve ayrıca Avrupa ile Doğu arasındaki mesafeleri belirlemelerine yardımcı oldu.
İpek Yolu, 1368'deki düşüşüne kadar ağırlıklı olarak Moğol İmparatorluğu'nca kontrol edildi ve ardından Bizans İmparatorluğu (330-1453) malların her iki yönde de akmasını sağladı. Ancak Bizanslılar, 1453'te Osmanlı Türkleri'ne mağlup oldu ki onlar daha sonra kara yollarını kapattı ve Avrupalı tüccarları Doğu mallarından mahrum bıraktı. Doğu ile ticareti yeniden kurma çabasıyla, Avrupalı tüccarlar denize açıldılar ve sözde Keşif Çağı'nı başlattılar.
Keşif Çağı ve Fonlama
Bu, Avrupalıların o dönemde deniz seyahati hakkında hiçbir bilgisi olmadığı veya Avrupalı tüccarların aniden gemi inşa etmek veya aceleyle yanlış haritalar çizmek için çabaladığı manasına gelmez. Manyetik pusula Avrupa'da 1180'de biliniyordu ve Strabo'nun Coğrafyası ve Yaşlı Plinius'un Tabiat Tarihi gibi antik metinlerin yanı sıra uzun zamandır yerleşik haritalar kullanarak Avrupalı pilot botları sularda yol alabildi ve Karadeniz üzerinden Doğu ile ticarete devam edebildi.
Mamafih karşılaştıkları mesele, Doğu'ya giden mühim deniz rotalarının birçoğunu kontrol eden Müslüman Arap tüccarlardı. Portekizli denizciler Doğu'ya giden diğer muhtemel deniz rotalarını araştırmaya başladı ve bu çabaya katkıda bulunanlardan biri de antik coğrafyacı Strabo'nun (MÖ 63-MS 23) dünya haritasını kopyalayan ve bir kopyasını Portekiz Kralı V. Alfonso'ya (1438-1481) sunan Floransalı astrolog ve matematikçi Paolo dal Pozzo Toscanelli'ydi (1397-1482). Toscanelli, Doğu'daki Cathay'a (Çin) ulaşmak için batıya yelken açmayı teklif etmişti.
V. Alfonso, Toscanelli'nin teklifini reddetti ve bu yüzden ikincisi, haritanın bir kopyasını artık mütehassıs bir gemici ve denizci olarak ün yapmış olan Kolomb'a 1474 yılında gönderdi. Kolomb o esnada hala Portekiz'in çıkarları için yelken açıyordu ve kardeşleriyle birlikte Cathay'a bir deniz rotası oluşturmakla meşguldü. Kolomb, Latince, İspanyolca ve Portekizce öğrenmişti ve bu sayede Cathay ile yeni bir ticaret rotası kurmak için Atlas Okyanusu'nu geçme vizyonunu geliştirirken çok çeşitli belge ve haritalara erişebildi.
Kolomb kardeşler bir plan hazırladı ve takribi 1484 yılında Kolomb, Portekiz Kralı II. John'a (hükümdarlığı 1481-1495) fon talebinde bulunmak üzere yaklaştı. Kolomb, hesaplamalarını Toscanelli'nin haritası, Marco Polo'nun çalışması ve diğer belgelere dayanarak Kanarya Adaları'ndan Cathay'a olan mesafeyi takribi 2.300 mil (3.700 km) olarak tahmin etmişti, ama Kral II. John, Kolomb'un mesafe tahmininin çok düşük olduğu gerekçesiyle planı reddetti (ki aslında mesafenin 12.200 kara mili veya 19.600 km olduğu ortaya çıktı). Kolomb daha sonra teklifini Cenova ve Venedik hükümetlerine götürdü, ancak her ikisi de reddetti.
Daha sonra İspanya Kralı II. Ferdinand ve I. Isabella'ya yöneldi, onlar da onu reddetti ama planından yeterince etkilendiler ve onu hizmetkar olarak tuttular, seferi başka bir hükümete teklif etmesine mani olmak için ona mühim bir meblağ ödediler. Ferdinand ve Isabella, o zamandan beri Reconquista (711-1492) olarak bilinen çabayla Müslüman Arapları, yani Mağribileri topraklarından sürmeye çalışırken kendi meselelerinin ortasındaydı. Mağribilerin son kalesi olan Granada 1492'de düştü ve ardından Kolomb'a talep ettiği üç gemi ve fon sağlandı.
Yolculuklar
Kolomb, 3 Ağustos 1492'de ünlü gemileri Nina, Pinta ve Santa Maria ile limandan ayrıldı. Başlıca hedefi Cathay'a ulaşmaktı, ama İspanya için ve Katolik Kilisesi'nin şerefine hakim bir millet altında olmayan bütün toprakları talep etmesi gerektiği de açıkça belirtilmişti. Bu maksatla kendisine iki resmi belge verildi:
- Kendisi ve İspanyol tacı arasında, teşebbüsün kârının %90'ını fon karşılığında monarşiye vaat eden ve Kolomb'un tac için aldığı herhangi bir toprakta vali veya valilik vazifesiyle mükafatlandırılacağını öngören bir mukavele.
- Ferdinand ve Isabella'dan, Kolomb'un temas kurduğu herhangi bir hükümdardan, vazifenin Hristiyan inancına hizmet etmek olması sebebiyle kendisine güvenli bir geçiş ve erzak sağlamasını talep eden bir tanıtım mektubu.
İlk Yolculuk - 1492-1493: Kolomb, 12 Ekim 1492'de Karayipler'deki bir adaya vardı ve sahilde büyük bir yerli halk topluluğunca karşılandı. Nina ve Pinta'nın kaptanlarını çağırdı ve filo sekreteri ile kraliyet müfettişiyle birlikte kıyıya kürek çekti. Cathay'a varmadığını biliyordu ama hedefine yakın bir yerde, görebildiği kadarıyla hiçbir hakim milletçe talep edilmeyen bir ada keşfettiğine inanıyordu ve bu yüzden adayı İspanya adına talep etti ve bu Kolomb'un şahitlerince gerektiği gibi not edildi.
Yerlilerce adalarının Guanahani olarak adlandırıldığı söylendi ama o adanın adını San Salvador olarak belirledi (Bahamalar'daki bugünkü adı hala bu). Yerliler (Aravaklar) muhtemelen kendilerine verdikleri adı da ona söyledi ancak o onlardan indios olarak bahsetti ve böylece bölge halkı ve daha sonra Kuzey, Orta ve Güney Amerika halkı için Kızılderili (Indian) teriminin kullanımını yerleştirdi. Kendilerini karşılamaya gelen insanların tepkilerinden hiç söz edilmezken, kısa bir süre sonra beş Avrupalı ve ada yerlileri birbirlerine dostluk armağanları verdi.
Kolomb, yerlilerle ilk karşılaşmasının ardından Asya'yı aramak için yelken açtı. Birkaç adayı daha keşfetti ve Haiti'de La Navidad topluluğunu/kalesini kurduktan sonra (mahalli şefin izniyle) 39 adamıyla İspanya'ya geri döndü (birkaç kaçırılmış yerliyi de yanına alarak) ve keşfinin haberi hızla yayıldı. Avrupa Hristiyan alemi, gelecekte İsa Mesih'e dönecek kişilerden oluşan Yeni Dünya ihtimalinden ve hayal edilemez zenginlik imkanlarından heyecan duyuyordu ve Kolomb, bu imkanları teminat altına almak üzere Eylül 1493'te geri gönderildi.
İkinci Yolculuk - 1493-1496: Kolomb, İspanya için topluluklar kurmak üzere koloniclerle dolu 17 gemilik bir filo ve yerlileri bastırmak için kullanılacak bir dizi köpekle birlikte iddia ettiği toprakların valisi olarak Yeni Dünya'ya geri döndü. Mastif köpekleri, İspanyollarca Reconquista'da Morolar'a karşı başarıyla kullanılmıştı ve bu sebeple Kolomb'un ikinci yolculuğunda önemli bir varlık olarak yer aldı.
Köpekler yerli halkı terörize etti, vazifesini ihmal etmekle suçlananları avladı ve Avrupa fetihlerine karşı herhangi bir direniş teşebbüsünü kırdı. Kolomb 1494 yılında Jamaika'ya vardığında, vahşi mastifleri serbest bırakana ve yerli savaşçıları terörize edip dağıtana kadar sahildeki müdafiilerce karşılandı.
İkinci Yolculuk, İspanyol yerleşimcilerin, yerlilerin yiyecek, barınak ve çalıştıkları kişilerden koruma mukabilinde emek sağladığı geniş bir arazi parçası talep ettiği encomienda sistemini kurdu. 1495'te, Las Casas'ın sonraki çalışmalarına göre yerli nüfus 50.000 kişi azalmıştı ve bu sayı birçok modern bilim insanınca mübalağalı olarak kabul edilse de büyük ihtimalle çok düşüktür.
Bölgenin yerlileri, yerleşik bir kültüre sahip otonom fertlerden, herhangi bir zamanda herhangi bir sebeple işkence görebilen veya öldürülebilen kölelere indirgendi ve bağışıklıkları olmayan Avrupa hastalıkları yüzünden mühim kayıplar yaşadılar. Kayıplar ayrıca nüfusun önemli bir kısmının köle olarak Avrupa'ya gönderilmesinden de kaynaklandı.
Üçüncü Yolculuk - 1498-1500: Avrupalılar artık Yeni Dünya'da kendilerini sağlam bir şekilde kurmuş olsalar da, Kolomb şimdiye kadar ziyaret ettiği adalardan geçip Cathay'a ulaşmanın bir yolunu henüz bulamamıştı. İspanya için kolonileştirdiği toprakların Asya kıtasının dışında olduğundan emindi ve bu nedenle 1496 yılında İspanya'ya döndükten sonra Üçüncü Seyahati için bu hususta fon sağlandı; bunun yerine, günümüz Orta ve Güney Amerika bölgelerini belirledi.
Bu sırada, Kolomb'un kolonicileri yerlileri köle olarak yakalayıp satmakla ve her gün daha fazla kötü muamele etmekle meşguldü. Kolomb yerlilere karşı bu muameleye itiraz etti ve kolonicileri ağır şekilde cezalandırdı; bu da 1499'da kendisine karşı tiranlık ve yolsuzluk suçlamasıyla sonuçlandı (iş pratiklerine müdahale ettiği için). Onunla kardeşi Diego tutuklandı ve suçlamalara cevap vermek üzere İspanya'ya geri gönderildi. Onlar, Ferdinand ve Isabella tarafından beraat ettirildi, yeni gemilerle teçhiz edilip Yeni Dünya'ya tekrar gönderildi.
Dördüncü Yolculuk - 1502-1504: Kolomb, 29'u Santo Domingo açıklarında bir fırtınada kaybolan 30 gemilik bir filoyla geri döndüğünde, bölge valilerinin artık onu orada istemediğini veya ihtiyaç duymadığını gördü. Kolomb'un yerli halkları müdafaa ederek ve köle tüccarları ile İspanyol tacına önemli miktarda mali kayba mal olan köle ticaretine müdahale ederek kolonileri kötü idare ettiği düşünülüyordu.
Kolomb, kendi başına Honduras açıklarındaki adaları keşfetti, Kosta Rika ve diğer yerleri haritalandırdı ve bir fırtına gemisini Jamaika'ya doğru sürüklediğinde ve gemi enkaz haline geldiğinde yelken açmaya devam etti. Yerliler ondan nefret ediyor ve herhangi bir yardımı reddediyorlardı ve bu sahanın bölgesel valileri de aynı şeyi hissediyordu ve bir kurtarma gemisi göndermedi. Kolomb sonunda yerlileri korkutarak yardım etmelerini sağladı ve eğer yapmazlarsa gökyüzünden büyük ışığı alacağını iddia etti ve ardından 29 Şubat 1504'teki ay tutulmasını doğru bir şekilde tahmin etti ve yardım söz verildiğinde ışığı geri getirdiğini iddia etti. O ve adamları sonunda büyük ölçüde kendi çabalarıyla kurtarıldılar ve Kolomb, sağlıksız bir şekilde Mayıs 1506'da Valladolid'de öldüğü İspanya'ya döndü.
Netice
Günümüzde tarihi figürler ve hadiseler hakkındaki değerlendirmeler sıklıkla şimdiki zamanın standartları ve ideolojilerine göre geçmişi yargılama yanılgısına düşer ve Kristof Kolomb'un hayatı ve seyahatleri bunun, en iyisi değilse de, en iyi örneklerinden birisi olarak durmaktadır. 1828 yılında Washington Irving'in A History of the Life and Voyages of Christopher Columbus (Kristof Kolomb'un Hayatı ve Seyahatleri Tarihi) adlı eserinin neşredilmesinden önce, Kolomb Amerika Birleşik Devletleri'nde neredeyse bilinmiyordu. Onun tarihten çok tarihi veya romantik kurgu olan Kolomb hakkındaki kitabı, "Amerika'yı keşfeden" ve günümüze kadar Amerika Birleşik Devletleri'nin tarihini bilgilendiren gözüpek bir Avrupalı kaşifin hayatı ve maceraları üzerine akademik bir çalışma olarak yorumlandı.
Kolomb hiçbir zaman "Amerika'yı keşfettiğini" iddia etmedi ve ne günlüklerinde ne de çağdaşlarının yazılarında, kendi devrindeki bilim insanlarının dünyanın düz olduğuna inandıklarını, kendisinin ise yuvarlak olduğunu ispatladığını (1492 yılında dünyanın yuvarlak olduğu biliniyordu) yahut da Hindistan'a giden bir rota ararken "kaybolduğunu", varış noktası olduğunu düşündüğü garip bir yere indiğini ve bu yüzden yerli halka Kızılderililer adını verdiğini öne süren hiçbir şey yok. Kolomb ile alakalı olarak yaygın olarak tarih olarak alıntılanan mitlerin çoğu, hepsi değilse bile, sadece iyi bir hikaye anlatmaya çalışan Irving'in kreasyonlarıydı.
Irving'in Columbus'u, Avrupa'nın dünya hakkındaki bilgisini genişletmek ve Eski Dünya ile Yeni Dünya arasında hayati bir bağ kurmak için kendi hayatı ile mürettebatının hayatını riske atan cesur ve soylu bir maceracıydı. Kitap o kadar popülerdi ki, ABD Başkanı Benjamin Harrison'ın (1889-1893 yılları arasında vazife yaptı) Kolomb'un gelişinin 400. sene-i devriyesinde, 1892'de Kolomb'un şerefine milli bir anma günü ilan etme kararını bilgilendirdi. Colorado eyaleti daha sonra 1906'da bu bayramı kutlayan ilk eyalet oldu ve diğer eyaletler de bunu takip etti.
Yerli halkların şerefine Columbus Day'in (Kolomb Günü) yeniden adlandırılıp tekrar kutlanması yönündeki mevcut hareket anlaşılabilir ve takdire şayandır, lakin Kolomb'u onore etme geleneğini sürdürmeyi müdafaa eden karşı taraf da, bilhassa 19. asrın sonu ve 20. asrın başında Amerika Birleşik Devletleri'nde sık sık zulüm gören İtalyan-Amerikalılar için, Irving tarafından "İtalyan" olarak tanımlanan ve Amerikan ekseriyetince de tanınan bir "Amerikan Kahramanı"nın olmasının ne anlama geldiği düşünüldüğünde, haklıdır. Aslında, tatilin başlangıçta kurulmasına yardımcı olan şey büyük ölçüde İtalyan-Amerikan topluluk gruplarının gayretleriydi.
Mazideki yaraları iyileştirmek, Kolomb'un gaddarlıklarının altında yatan sebepleri ve uzun vadeli tesirlerini kabul eden ve aynı zamanda onun muvaffakiyetlerini de kabul eden bir diyalogla başlamalıdır. Günümüzde Kolomb'u nasıl yargılarsanız yargılayın, o, 15. yüzyılda Avrupalı olmayanlara karşı tam olarak bir Avrupa Hristiyanının yapması beklendiği gibi davranan ve ne yazık ki kendisinden sonra Yeni Dünya'ya gelen koloniclerden ve fatihlerden çok daha iyi davranan kendi zamanının bir mahsulüydü.
