Aziz Valentin Günü, ya da kısaca Sevgililer Günü, başlıca batı toplumları olmakla beraber birçok ülkede 14 Şubat'ta kutlanır. Bu gün, bazıları için anma niteliğinde bir Hristiyan bayramıdır. Bazılarına göre ise ‘’aşkı kutlama'' günü kapsamında seküler bir olaydır. Aziz Valentin Günü, adını Roma İmparatorluğu'nda yaşayan Hristiyanlara ve özellikle genç aşıklara yönelik baskıcı yasalara karşı koyduğu için 3. yüzyılda yaşayıp öldürülen Valentine ya da Valentinus adlı bir veya birden fazla azizden alır. Valentine’ın ölümü ise Roma İmparatorluğu’nun Hristiyanlaşması sırasında ve daha sonraki yıllarda sembolik bir hal almıştır. Daha sonra Valentine karakteri romantik aşkla ilişkilendirilerek dünya çapında önem kazanmıştır.
Tarihsel Arka Plan
Tarihsel olarak kanıtlanması imkansız olan Hristiyan efsanelerine göre, Valentine'ın bu destansı fedakarlığı MS 3. yüzyılda gerçekleşmiştir. Pagan Roma İmparatorluğu, İsa Mesih (M.Ö. 4 - MS 33) olarak da bilinen Nasıralı İsa adında bir adamın bildirisiyle hareket eden inananlar grubunu sert baskılarla karşı karşıya bırakmıştır. Öyle ki Romalılar, Hristiyanlığın yayılmasından memnun olmayıp insanları bu dinden vazgeçirmek için ellerinden gelen her şeyi yapmıştır ancak en sonunda bu çabaların boşa olduğu görülmüştür.
Bununla beraber, Romalıların o zamanlar endişelenecek çok daha mühim konuları vardı. Roma İmparatoru Severus Alexander'ın (MS 222-235) öldürülmesiyle, imparatorluk Üçüncü Yüzyıl Krizini (MS 235-284) yaşadı. İskender'in 13 yıllık saltanatı, Doğudaki Sasani Pers İmparatorluğu'nun (MS 224-651) baskısını etkili bir şekilde hissetti, ancak kuzeydeki asi Germen kabileleriyle diplomatik bir çözüm bulma girişimleri, onu öldürmeye teşebbüs ederek ihanet eden kendi ordusunu yabancılaştırdı. Bununla birlikte, imparatorun ölümü beklenenden daha fazla soruna neden oldu: Birleşik Roma İmparatorluğu; siyasi istikrarsızlığın, istilaların, isyanların baskısı altında zedelendi ve en sonunda parçalandı.
Böylesine bir kaos içinde Valentine'ın baş düşmanı, II. Claudius (MS 268-270) olarak da bilinen Claudius Gothicus, Roma İmparatoru statüsüne yükseldi. Çoğu Kışla İmparatoru gibi, II. Claudius'un kısa süreli hükümdarlığı askeri bir harekatla sonlandı. MS 268 – 269 yılında Naissus Savaşında Gotları yenilgiye uğratarak elde ettiği zaferle, İmparator Aurelian'ın (MS 270-275) hükümdarlığı altında yeniden birleşerek kazandığı zaferin dönüm noktası olduğunu kanıtladı. Roma İmparatorluk tarihinde kahraman olarak kabul edilmesine rağmen II. Claudius, Valentine'la olan anlaşmazlığını ele alan kroniklerde baskıcı bir yönetici olarak yer alır.
Aziz Valentine'ın Tarihi
Yukarıda belirtilen dönemde veya yakın bir tarihte Valentinus (Valentine) adında en az üç kişi, Roma ve Terni'de bu özel gün ile ilişkilendirilmiştir ve hepi Romalılar tarafından katledilmiştir. Efsanenin ilk varyantı, düşman askerlerini yerle bir etmek için gereken asker ihtiyacına karşın, genç erkeklerin evlenmesini kısıtlayan imparator II. Claudius’un emirlerine karşı gelen rahip Valentine’a dayanır. Claudius'un bu tavrı tek isteği evlenmek olan genç aşıklar için aşılamaz bir engel olmuştur. Böylece Valentine duruma el atarak genç çiftleri gizlice evlendirmiştir.
Başka hikayelerde Valentine'ın işkence gören Hristiyanların kaçmasına yardım ettiği de anlatılır. Her iki hikayede de Valentine tutuklanıp II. Claudius’un önüne çıkarılmıştır. Bundan dolayı Valentine’ın sonsuz bir savaşa girip o zamanın başkentinde bulunması, efsanenin gerçekliğine şüphe uyandırdığı için muhtemel değildir. Claudius burada Hz. İsa’ya inanmaktan vazgeçerse onu bağışlayabileceğini söylemiştir fakat Valentine inancından dönmemiştir. Daha sonra ise işkence görmüştür ve en sonunda kafası kesilerek öldürülmüştür.
Başka bir hikayeye göre son günlerini zindanda geçiren Valentine'ın çiftler tarafından ziyaret edildiği anlatılır. Bunun doğruluğu diğer hikayelerde olduğu gibi kesin olmamakla birlikte başka rivayetlere göre, Valentine’ın zindan bekçisinin kör kızına aşık olduğu, kızı iyileştirdiği ve hatta bu ailenin Hristiyanlığı kabul etmesini sağladığı söylenmektedir. Ayrıca Valentine'ın zindan bekçisinin kızı için ilk Sevgililer Günü kartı yazdığı söylenir: "Sevgilinden."
Valentine hakkındaki bu söylentiler ölümünden yüzyıllar sonra anlatılmıştır. Roma İmparatorluğu'ndaki Hristiyanlara yapılan zulüm bu hikayelerle de kanıtlanmıştır. Bununla beraber, Valentine'ın ya da benzer kişiliğe sahip birinin, inancından vazgeçmediği ya da diğer Hristiyanlara yardım ettiği için idam edildiğine dair inanmamızı sağlayan birtakım iddialar da vardır. Hikayede kalan boşluklar ise modern şekilde doldurulmuştur fakat bunların hepsi aşırı Hristiyan karşıtı İmparator Diocletianus (MS 284-305) döneminde yok edildiği için günümüze net bir şekilde ulaşamamıştır. Yüzyıllar sonra yazarlar ve tarihçiler, Sevgililer Günü'ne ilham kaynağı olması için bu hikayeleri mükemmel bir biçimde şekillendirmiştir.
Valentine’ın 14 Şubat’ta öldürülüp öldürülmediğine, hastalıkları mucizevi bir şekilde iyileştirip iyileştirmediğine yahut pagan sembolü olan aşk tanrısı Cupid’li bir yüzük takıp takmadığına dair net bilgiler ne yazık ki günümüze ulaşamamıştır. Kesin olarak bildiğimiz tek şey MS 5. yüzyılın sonunda resmi olarak aziz ilan edildiğidir. Yine Hristiyan halk için durumu zorlaştıran Roma İmparatorluğu’nda, MS 312’de Büyük Konstantin (MS 306-337) olarak da bilinen İmparator I. Konstantin'in Hristiyanlığı kabul edişinin ardından imparatorluktaki en büyük din Hristiyanlık olmuştur.
Sevgililer Günü'nün Ortaya Çıkışı
Sevgililer Günü’nün şubat ayında özel bir gün haline gelip, romantizmle bağdaştırılması aslında tamamen farklı bir hikayedir. Şubat ayı Roma tarihi boyunca çok önemli bir ay olmuştur öyle ki ayın ortasına yaklaşırken, şehirde tarım tanrısı Faunus ve Roma'nın kurucuları Romulus ile Remus için düzenlenen Lupercalia pagan festivali neşeyle kutlanmıştır. Lupercalia’nın kelime kökeni Latincede kurt anlamına gelen Lupus’tan gelir ve anlatılan bir Romulus efsanesine göre belki de şehri kurup iki çocuğu büyüten dişi kurtla ilişkilidir.
Festival bir köpek ile bir keçinin kurban edilmesiyle başlardı; keçinin derisi şeritler halinde kesilerek kana batırılırdı. Luperci adındaki rahipler bu derileri tarlalara taşır ve burada derilerle kadınlara hafifçe vururlardı böylelikle kadınların gelecek yıl daha doğurgan olacağına inanılırdı. Daha sonra genç kadınlar isimlerini büyük bir çömleğin içine koyardı, bekar erkekler buradan rastgele isim seçerdi ve ismin sahibi kadına yıl boyunca bağlı kalırdı. Her türlü fiziksel yakınlaşmada bulunabilirlerdi ayrıca bu ilişkilerin çoğu evlilikle sonuçlanmazdı.
Roma İmparatorluğu Hristiyanlaştığından dolayı bu tür pagan faaliyetleri doğal olarak artık kabul edilemez görülüyordu. Birçok pagan bayramlarının yerini Hristiyan bayramları aldı bu nedenle Lupercalia (eğer gerçekten anlatıldığı şekilde, şubat ayında kutlandıysa) kilise için daha kabul edilebilir bir bayrama dönüştürüldü.
Noel olarak bilinen Hz. İsa’nın doğum tarihinin aralık ayı olmasına dair resmi olarak ne arkeolojik ne de kronik kanıtlar bulunuyor fakat bu ayda kutlanmasının sebebi; yine bir zamanlar güneş tanrısı için yapılan pagan festivalinin yerini almış olmasıdır: Roma mitolojisine göre günler uzadıkça gücünü tekrar kazanan Sol Invictus güneş tanrısıdır. Böylelikle Roma kültüründeki pagan etkilerini yok etmek için 14 Şubat'ın Hristiyan kültürüne yakın bir etkinlikle değiştirildiğini söylersek haksız sayılmayız.
Sevgililer Günü’nün Avrupa ve Ötesinde Romantik Aşkla İlişkisi
Sevgililer Günü’nün asıl amacının ne olduğuna dair net bir bilgi bulunmuyor. Bu günün Lupercalia festivalinin geleneklerini değiştiren bir gün mü yoksa erken Hristiyanlık döneminde katledilen azizleri anma günü mü olduğunu anlamamızın ne yazık ki kesin bir yolu yoktur. Ancak Avrupa’da romantik aşk ile ilişkilendirilmiştir.
Hristiyanlık öncesi Roma toplumunda, insanlar aşkı her zaman evlilikle ilişkilendirmemiştir. Her ikisinin aynı anda olması şans olarak sayılsa da topumsal engeller yüzünden parçalanmış bazı romantik çitflerin hikayelerini günümüzde de işitmekteyiz. Örneğin; başka adamla mutsuz bir evlilik yaşayan kadına aşık olup kavuşma umudunda olan Catullus’un (MÖ 84-54) şiirleri de Roma Edebiyatında bu imkansızlığı yansıtmıştır. Daha sonraki tarihlerde, William Shakespeare’in başyapıtı sayılan ve yine toplumsal engellere takılıp kavuşamayan aşıkların kurgusal hikayesi ‘’Romeo ve Juliet’’ de (1597) buna örnektir.
Bu nedenle, modern toplumda genellikle evlilikle ilgili romantik aşk anlayışımız, klasik ve orta çağda görüldüğünden farklıdır. Öyle ki, Sevgililer Günü aşkı anlamak amacıyla kutlandıysa da bir zamanlar pagan festivali olan Lupercalia'nın yerini almış olması muhtemeldir. Ayrıca bu özel gün; Hz. İsa’ya olan inançlarından ve bağlılıklarından vazgeçmeyen, baskı karşısında boyun eğmeyi reddeden azizlerinlerin katledilmesini anmak için ortaya çıkmış bir gün olsa da Valentine hikayesinin anlatım şeklindeki ufak değişiklikler zamanla bu ilişkiyi ortaya koymuştur.
Ortaçağ edebiyatının en büyük İngiliz şairlerinden ve yazarlarından biri olarak kabul edilen Geoffrey Chaucer’ın (MS 1340-1400), MS 1382'de yayımlanan 700 satırlık şiiri Parliament of Fowls'ın 14 Şubat ile bağlantısı olduğu da düşünülüyor:
Sevgililer Günü’nde
Erkek kuşlar dişilerine geldiğinde
Denir ki bildikleri her türde
Gitgide çoğalarak kalabalıklaştılar.
(Parliament of Fowls - İngilizceye A. S. Kline tarafından çevrildi, 2007)
Sevgililer Günü'nün saray sevgisiyle olan ilişkisi, tarihte karşılaştığımız ilk konulardan biridir. Analistler, Chaucer'in bu dizeleri, 14 Şubat'ın kutlanma biçiminden esinlenerek yazıp yazmadığı ya da daha sonra aşkla ilişkilendirilmesi için ilham veren bir kurgu eseri olup olmadığı konusunda karanlıkta kalırlar. Benzer şekilde, şubat ayının aşk ve sevgi ile ilişkilendirilmesi, Chaucer'ın Fowls Parlamentosu'ndaki yorumunun bir sonucu olabilir.
Sevgililer Günü’nün, kilise tarafından MS 5. yüzyılın sonlarında resmiyet kazandığı yahut Chaucer'ın eserlerinin ardından Orta Çağ'da ortaya çıktığı düşünülüyor. 14 Şubat'ın, Ay ve Aşk Tanrısı gibi temalarla Hristiyanlık öncesi Roma kültüründen etkilendiği de görülüyor. Genç çiftlerin evlendiği Sevgililer Günü hikayesinin bir versiyonuna göre; Aziz, Roma tanrısı gravürü olan ametist taşlı bir yüzük takar ve böylelikle aşıklar bu sembolle onu tanıyarak yardım ister.
Buradaki tek anlaşılmazlık, Cupid'in o zamanlar Hristiyanlıkla alakası olmayan bir sembol olmasıdır. Roma tanrıları Mars (savaş tanrısı) ve Venüs'ün (aşk tanrıçası) çocuğu olarak kabul edilen Cupid, sanatsal olarak ünlü yay ve okları taşıyan kanatlı tombul bir çocuk olarak tasvir edilmiştir. Klasik mitolojide, onun okuyla vurulan herkes aşka yenik düşmüştür. Bazı tasvirlerde, Cupid bir araya gelmesi imkansız olan insanları sık sık oklarıyla vurmak gibi alçakça planlar yapan, onları sonsuz bir arayışa mahkum ederek hayatlarını mahveden tehditkar bir karakterdir. Öyle ki annesiyle birlikte tasvir edildiği bazı sanat çalışmalarında Cupid’in, Venüs tarafından kınandığı göze çarpmaktadır.
Cazibe tanrısının ana karakter olduğu Cupid ve Psyche adlı efsanede ise Cupid, okuyla insanlara ne yaptıysa başa çıkılamaz arzuya Psyche’ye aşık olarak kendisi yenik düşer. Psyche ise öyle güzel bir kızdır ki hiç kimse ona layık görülmez (Peabody, 89).
Roma İmparatorluğu Hristiyanlaştıkça pagan tanrılara dair kaynaklar yavaş yavaş yok olmuştur, geriye ise sadece ay ve gezegen gibi sembolik isimler kalmıştır. Bununla birlikte, Cupid'in ikonografisi Rönesans dönemi boyunca hayatta kalmıştır. Kötü alışkanlıkları azalarak hem yer yüzünde hem de gökyüzünde Sevgililer Günüyle bağdaştırılıp sevginin sembolü haline gelmiştir. Öyle ki fedakarlığı ile bilinen azizlerden bile daha belirgin bir hal almıştır.
Günümüzde Sevgililer Günü
Pagan ve Hristiyan sentezine rağmen geçmişi gizemlerle örtülü kalıp asıl nedeni ortaya çıkmasa da Sevgililer Günü, dünya çapında farklı şekillerde kutlanmaktadır. Bu gün, bazı insanlara göre Aziz Valentine’ın fedakarlığını anmak için var olan bir Hristiyan bayramıdır. Diğer insanlar ise daha seküler bir bakış açısıyla yaklaşır -ki bir çoğu Hristiyanlıkla paralel olmayan ikonografiler ve 14 Şubat'la ilgili mesajlar düşünüldüğünde bu daha anlaşılabilir bir durumdur (evlilik öncesi veya evlilik dışı yakınlık gibi).
14 Şubat günü gelmeden neredeyse tüm ülkelerde her yıl birtakım bayram temalı hediyeler; kartpostallar, güller, kalp şeklindeki balonlar hem mağazaların vitrinlerini hem de sokak satıcılarının kaldırımlarını doldurur. Öyle ki, Sevgililer Günü, geçtiğimiz yüzyıllarda Avrupa tarihinde, anonimliğin gölgesiyle yükselmiştir. Dünyanın çeşitli yerlerinde Avrupa kültürünün yayılması ve dijital medyanın gücüyle kitleleri kendine çekmeyi başarmıştır.
2012’de The Guardian dergisinde yayımlanan bir makalede, dünya çapında satın alınan 151 milyondan fazla kartla Sevgililer Günü, tüm dünyada en çok kart satan ikinci bayram olarak sıralanmıştır (ilki Noel'dir). Ayrıca sömürge geçmişinin acı verici bir hatırlatıcısı ya da ‘’batı kültürü’’ aşılaması olarak görülen Müslüman dünyasında birçok insan bu günün kutlanmasını doğru bulmamaktadır. Bununla birlikte, Sevgililer Günü modern dünyada Hristiyanlığa ait bir gün olarak görülmese de aslında geçmişinin derin bir şekilde Hristiyanlık tarihine gömülü olduğu bir gerçektir. Sonuç olarak, aşkı sadece tek bir günde kutlamayı destekliyor veya desteklemiyor olabilirsiniz ancak Aziz Valentine karakteri gerçekten var olduysa, yüzyıllar boyunca süregelmiş fedakarlık hikayesi için en azından bu gün anılmayı hak ediyor.
