Η Σικελία της Εποχής του Χαλκού

Η Εποχή του Χαλκού στη Σικελία, που θεωρείται από σημαντικότερες περιόδους της προϊστορίας του νησιού, «είδε» την ανάπτυξη ενός ενιαίου και κατά κάποιο τρόπο καλλιτεχνικά ζωηρού πολιτισμού. Οι τρεις κύριες φάσεις της περιόδου, παίρνουν το όνομά τους από τα πιο σημαντικά κέντρα της εποχής αυτής: Καστελούτσιο (Castelluccio - Πρώιμη Εποχή του Χαλκού), Θάψος (Thapsos - Μέση Εποχή του Χαλκού) και Παντάλικα (Pantalica - Ύστερη Εποχή του Χαλκού). Την περίοδο αυτή υπήρξε μια αξιοσημείωτη αύξηση των πολιτιστικών και εμπορικών ανταλλαγών με κοντινές και μακρινές περιοχές, ιδιαίτερα με την Κορνουάλη, τις γαλλικές ακτές του Ατλαντικού, της Ισπανίας, της Σαρδηνίας, των ακτών του Στενού της Μεσσήνης στην Τυρρηνική Θάλασσα, και από εκεί με το Αιγαίο και την Ανατολία. Ήταν ένας κόσμος, επομένως, σε μεγάλη αναταραχή, που βίωσε την ανάγκη να διασυνδεθεί για να επιτύχει ένα καλύτερο μέλλον.

Ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά

Γύρω στα τέλη της 3ης χιλιετίας π.Χ., η Ευρώπη γνώρισε μια σειρά από τεχνολογικά και κοινωνικά γεγονότα, που οδήγησαν στην μεταλλουργία και στην γέννηση των ιεραρχικών κοινωνιών. Η χρήση του μπρούντζου (2300-1750 π.Χ.), ενός ανθεκτικού μεταλλικού κράματος που είναι εύκολα ελατό, επέτρεψε την κατασκευή ενός ευρέος φάσματος μεταλλικών εργαλείων, όπως ξυράφια, τσεκούρια και λεπίδες, που βελτίωσαν το βιοτικό επίπεδο των φυλών (αποτελούμενων από 20-30 άτομα), το οποίο, με τη σειρά του, συνέβαλε στην αύξηση του πληθυσμού. Αυτά τα μπρούντζινα αντικείμενα, σήμαναν την απαρχή του κινητού και αναλλοίωτου πλούτου. Η εξέταση της οργάνωσης των ταφικών χώρων στις ευρωπαϊκές νεκροπόλεις αυτής της περιόδου, δείχνει ότι οι κοινωνίες είχαν αρχίσει να χωρίζονται σε τάξεις. Για παράδειγμα, μεμονωμένοι τάφοι χρησιμοποιούνται για επιφανή πρόσωπα, ενώ μικρές ομάδες μνημειακών τάφων αποτελούν τις αιώνιες κατοικίες σημαντικών οικογενειών.

Κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού (1700-1350 π.Χ.), οι οικισμοί γίνονται ολοένα και πιο μόνιμοι και πολυπληθείς και οι κοινότητες εγκαθίστανται σε μια επικράτεια και αφιερώνονται στην κατασκευή και διανομή μεταλλικών τεχνουργημάτων. Η πιο κοινή μορφή κατοικίας ήταν η καλύβα – σε κυκλικό ή ωοειδές σχήμα. Οι γεωργικές πρακτικές εξελίχθηκαν σημαντικά, περιλαμβάνοντας την εισαγωγή του απλού αρότρου (ασύμμετρο υνί). Η κτηνοτροφία δεν είχε πλέον αποκλειστικό σκοπό την παραγωγή κρέατος, αλλά και ζωικών προϊόντων όπως το γάλα και το μαλλί. Οι ταφές των νεκρών συνέχισαν να γίνονται σε τάφους ή σπήλαια, όπου βρέθηκαν ίχνη καύσης και οστά ζώων, που υποδηλώνουν την ύπαρξη ταφικών τελετουργιών.

Κατά την Ύστερη Ιταλική Χαλκοκρατία (1320-1170 π.Χ.), οι οικισμοί ισχυροποιούνται οργανώνοντας την ασφάλειά τους σκόπιμα και με ακρίβεια, ανοίγοντας τάφρους και ανεγείροντας οχυρωματικά αναχώματα. Η μεταλλουργία επεκτείνεται σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο, ενώνοντας τις δύο ακτές της Ευρώπης: τα σχήματα των μεταλλικών αντικειμένων αυτής της περιόδου, είναι πράγματι πολύ όμοια στον νότο και στον βορρά της ηπείρου, υπογραμμίζοντας την ευρεία κυκλοφορία προϊόντων και προτύπων. Αυτή είναι η περίοδος κατά την οποία οι οικονομίες τυποποιούνται, χάρη στην αυξημένη κυκλοφορία ανθρώπων, αγαθών και ιδεών.

Η Τελική Ιταλική Χαλκοκρατία (1170-770 π.Χ.) γνώρισε την μετάβαση από τις κοινωνίες των φυλών στις κοινωνίες των αριστοκρατών, την μαζική συσσώρευση αποθεμάτων χαλκού και την βελτίωση των τεχνικών παραγωγής αγαθών, με στόχο την κατασκευή αντικειμένων για την αναδυόμενη αριστοκρατία. Σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης αναπτύχθηκαν οι πολιτισμοί Ούρνφιλντ (Urnfield – πολιτισμοί των τεφροδόχων), ένα φαινόμενο τόσο εκτεταμένο, που οδηγεί στη σκέψη πως εκείνη ήταν μια εποχή μεταναστεύσεων. Οι κοινές πρακτικές περιελάμβαναν την καύση των νεκρών και την εναπόθεση της στάχτης σε δοχεία που θάβονταν σε μεγάλες εκτάσεις, μαζί με μικρά κεραμικά αγγεία, όπως δοχεία και κύπελλα, τα οποία πιθανότατα περιείχαν προσφορές σε τρόφιμα.

Η Σικελία κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού

Οι παλαιότερες φάσεις της προϊστορίας της Σικελίας, τελειώνουν στη δύση της 3ης χιλιετίας π.Χ., όταν η περιοχή δέχεται ένα νέο πολιτιστικό κύμα, πιθανότατα από τη Μέση Ανατολή, που σήμερα ονομάζεται πολιτισμός του Καστελούτσιο, από τον ομώνυμο προϊστορικό αρχαιολογικό χώρο, κοντά στην πόλη Νότο. Αυτή η πολιτισμική φάση (τμηματοποίηση), μάλλον ιδιαίτερη σε σύγκριση με εκείνες της χαλκολιθικής περιόδου, επιβεβαιώνεται στα νοτιοανατολικά και νότια του νησιού, μέχρι τις επαρχίες του Ακράγαντα (Agrigento) και της Καλτανισέττα (Caltanissetta) – στα δυτικά και στο κέντρο του νησιού – και αποτελεί την «αφετηρία» της Εποχής του Χαλκού στη Σικελία. Χρονολογείται με βεβαιότητα στα 2169 ± 120 π.Χ. (βαθμονομημένη τιμή) χάρη στη ραδιομετρική χρονολόγηση που πραγματοποιήθηκε σε 18 δείγματα άνθρακα, τα οποία αποδείχθηκαν τα παλαιότερα αυτού του πολιτισμού και εντοπίστηκαν στον αρχαιολογικό χώρο "Muculufa", λίγα χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης Λικάτα.

Σε αυτό το πρώιμο στάδιο της Εποχής του Χαλκού, η Σικελία ήταν διαιρεμένη σε τέσσερις περιφέρειες, καθεμία με τον δικό της πολιτισμό: η νότια Σικελία με τον πολιτισμό Rodì-Tindari-Vallelunga, η δυτική με τον πολιτισμό Naro/Partanna, η νοτιοανατολική με τον πολιτισμό του Καστελούτσιο και οι Αιολίδες Νήσοι με τον πολιτισμό Capo Graziano. Από αυτούς, ο πολιτισμός του Καστελούτσιο φαίνεται να ήταν ο πιο ομοιογενής αυτής της περιόδου, ίσως γιατί εξαπλωνόταν σε μεγαλύτερη έκταση και επομένως είναι καλύτερα γνωστός σήμερα.

Ο προϊστορικός οικισμός του Καστελούτσιο χτίστηκε σε ένα μάλλον απομονωμένο, αλλά ασφαλές ύψωμα. Ο αρχαιολόγος Πάολο Όρσι, ο οποίος τον ταυτοποίησε στα τέλη του 19ου – αρχές του 20ου αιώνα, εντόπισε μεγάλες ποσότητες κεραμικών θραυσμάτων και εξερεύνησε τα λαξευτά ταφικά σπήλαια. Οι τάφοι αυτοί έχουν σχήμα ωοειδές και είναι σκαμμένοι μέσα στον βράχο. Ανακαλύφθηκαν μικροί ωοειδείς θάλαμοι διαμέτρου 1,5 – 2 μέτρων, μερικοί από τους οποίους διέθεταν πρόθυρο και περιείχαν ακόμα τα κτερίσματά τους. Τα χωριά του Καστελούτσιο, κάποια οχυρωμένα, επιδεικνύουν μια αρκετά ενδιαφέρουσα γεωργική και ποιμαντική πραγματικότητα. Η κεραμική τους έχει ταξινομηθεί ως «αμαυρόχρωμη κεραμική» και έχει στενή σχέση με τους πολιτισμούς της Εγγύς Ανατολής του τέλους της 3ης χιλιετίας π.Χ. (Καππαδοκία). Τα αγγεία παρουσιάζουν μια ποικιλία τύπων και γεωμετρικών σχεδίων από καφέ ή μαύρες ταινίες σε κίτρινο ή κόκκινο φόντο. Οι τύποι των αγγείων περιλαμβάνουν μόνωτα ή δίωτα κωνικά κύπελλα, αγγεία με ψηλό πόδι που είναι γνωστά ως «φρουτιέρες», μεγάλους αμφορείς, καρποδόχες και σφαιρικές πυξίδες (κουτιά) με μικρή κωνική βάση.

Οι τάφοι που σκάβονταν στο βράχο, σφραγίζονταν με τοίχους από ξερολιθιά, αλλά και με λίθινες θύρες, κάποιες φορές διακοσμημένες με ανάγλυφα σπειροειδή μοτίβα. Σε δύο από τους τάφους υπάρχουν σκαλιστές παραστάσεις με πιθανώς σεξουαλικό περιεχόμενο, που συμβολίζουν τη συνέχιση της ζωής. Σε κάποιους από τους τάφους βρέθηκαν ανάγλυφα οστέινα πλακίδια, που θυμίζουν ανάλογα αντικείμενα από άλλες περιοχές (νοτιοανατολική Ιταλία, Μάλτα, νότια Ελλάδα και Τροία ΙΙ και ΙΙΙ). Τα σκαλισμένα οστά αποτελούν τμήματα οστών ζώων, μήκους 13 – 15 εκατοστών. Κάποιες φορές είναι διακοσμημένα με τομές, μέσα στις οποίες έχουν δημιουργηθεί διαδοχικά ανάγλυφα σφαιρίδια. Η χρήση τους δεν έχει γίνει γνωστή, αν και ορισμένοι μελετητές υποθέτουν πως τα τεχνουργήματα αυτά μπορεί να είναι μικρά είδωλα, ενώ άλλοι θεωρούν ότι θα μπορούσαν να είναι λαβές ξιφιδίων.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο πολιτισμός του Καστελούτσιο είχε επαφές με τη Μάλτα, δεδομένου ότι στην συνοικία Μάνφρια της Γέλας (νοτιοανατολική Σικελία), βρέθηκε τάφος που περιείχε θραύσματα μαλτέζικων κεραμικών του τύπου «Tarxien Cemetery».

Μέση Εποχή του Χαλκού

Από τα τέλη του 1500 μέχρι περίπου το 1200 π.Χ., στην Σικελία αναπτύσσονται σημαντικοί παράκτιοι οικισμοί και το νησί αρχίζει να αποκτά στρατηγική και εμπορική σημασία, χάρη στις εντατικές συναλλαγές με την μυκηναϊκή Ελλάδα. Η ανακάλυψη μεγάλου αριθμού αιγαιακών αγγείων στους σικελικούς τάφους αυτής της περιόδου, καταδεικνύει ένα φαινόμενο που προκάλεσε τη γέννηση των εμπορίων, των εμπορικών σταθμών στους οποίους ασκείτο το υπερπόντιο εμπόριο, όπως είχε συμβεί στις Αιολίδες Νήσους. Ήταν η εποχή που άνθισε ο πολιτισμός Milazzese στις Αιολίδες Νήσους. Στη Σικελία, προέκυψε ένας πολιτισμός στενά συνδεδεμένος με τον Αιολικό, που ονομάστηκε πολιτισμός της Θάψου (Thapsos), από την αρχαία ελληνική ονομασία της χερσονήσου (σημερινό Magnisi) που βρίσκεται μεταξύ της Αουγκούστα (Augusta) και των Συρακουσών και έδωσε το όνομά της στον πιο γνωστό σικελικό πολιτισμό της Μέσης Εποχής του Χαλκού.

Οι πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν στη μικρή αυτή χερσόνησο, μήκους περίπου 2 χλμ και πλάτους 700 μ., στα τέλη του 19ου αι., όταν ταυτοποιήθηκαν γύρω στους 300 λαξευτούς τάφους, μερικοί από αυτούς θολωτοί, με μετωπικές θύρες ή στόμια λαξευμένα στο βραχώδες δάπεδο. Εντοπίζονται σε διάφορες θέσεις της χερσονήσου, στο κέντρο της οποίας βρέθηκε άλλη μία νεκρόπολη με εγχυτρισμούς (ταφές μέσα σε αγγεία), όπου οι νεκροί είχαν τοποθετηθεί μέσα σε μεγάλα πήλινα αγγεία (χύτρες) που είχαν εισαχθεί σε μικρές φυσικές κοιλότητες στο έδαφος.

• Το προϊστορικό χωριό εντοπίζεται κοντά στον ισθμό και αναπτύσσεται σε τρεις διαφορετικές φάσεις με διαφορετικούς τύπους κατοικιών: η πρώτη φάση (15ος-14ος αι. π.Χ.) παρουσιάζει κυκλικές, ωοειδείς και πεταλόσχημες καλύβες, χωρίς σαφή πολεοδομικό σχεδιασμό, εκτός από ένα δίκτυο δρόμων που συνδέει ορισμένες τέτοιες καλύβες στο βόρειο τμήμα.
• Στη δεύτερη φάση (13ος-12ος αι. π.Χ.), τα οικιστικά συγκροτήματα αποτελούνται από πολλά ορθογώνια δωμάτια, που οργανώνονται σε τετράγωνη διάταξη γύρω από μια κεντρική πλακόστρωτη αυλή, θυμίζοντας τον μυκηναϊκό πολεοδομικό σχεδιασμό.
• Η τρίτη φάση (11ος-9ος αιώνας π.Χ.) χαρακτηρίζεται από μια σειρά τετράπλευρων χώρων, που δεν έχουν καμία σχέση με τα προηγούμενα κτίσματα τύπου «σπιτιού κήπου».

Η χερσόνησος έδωσε μια πλούσια ποσότητα κεραμικού υλικού που χρονολογείται από τον 15ο έως τον 9ο αιώνα π.Χ., εισαγόμενου ή τοπικής παραγωγής, όπως μικρά αγγεία με τρεις λαβές, αλάβαστρα, μικρά κύπελλα και μυκηναϊκές υδρίες, κυπριακές δακτυλιόποδες πρόχους (ΙΙ) και αγγεία λευκού ρυθμού, καθώς επίσης μαλτέζικα κεραμικά της πρώτης φάσης του πολιτισμού Borġ in-Nadur, του ρυθμού Bahrija.

Η τοπική κεραμική χαρακτηρίζεται από λεκάνες με ψηλό πόδι που διακοσμούνται με γεωμετρικά σχέδια και κύπελλα με εγχάρακτα «σίγμα» στο χείλος και αναπαραστάσεις πουλιών και ελαφιών στο σώμα. Είναι η εποχή που οι Μυκηναίοι θαλασσοπόροι ταξίδευαν στη Μεσόγειο, εμπνέοντας τις ιστορίες που αφηγήθηκε αργότερα ο Όμηρος στην Οδύσσεια και παρακίνησαν τους Έλληνες να καταλάβουν τη Σικελία αιώνες αργότερα.

Ύστερη Εποχή του Χαλκού

Τον 13ο αι. π.Χ. όλα άλλαξαν ξαφνικά. Την περίοδο αυτή φαίνεται ότι κυριάρχησε ο φόβος: οι αρχαίοι παράκτιοι οικισμοί μεταφέρθηκαν σε υψηλότερες τοποθεσίες, δύσκολα προσβάσιμες αλλά εύκολα υπερασπίσιμες, όπως οι Παντάλικα (Pantalica), Montagna di Caltagirone, Dessueri, Sabucina και, αργότερα, Κασίμπιλε (Cassibile) (όλες στην περιοχή μεταξύ της νοτιοανατολικής και κεντρικής Σικελίας). Ενώ στις Αιολίδες Νήσους άνθισε ο πολιτισμός των Αύσονων, που είχαν έρθει από την ιταλική χερσόνησο, στη Σικελία επικράτησε ένας πολιτισμός έντονα επηρεασμένος από τους Μυκηναίους.

Οι ιστορικές πηγές (Ελλάνικος ο Λέσβιος, Φίλιστος ο Συρακούσιος) αναφέρουν ότι αυτή ήταν η εποχή των Σικελών, οι οποίοι είχαν φτάσει επίσης από την ιταλική χερσόνησο, μεταξύ του 13ου και του 12ου αιώνα π.Χ. Ωστόσο, τα αρχαιολογικά στρώματα που ακολουθούν την περίοδο της Θάψου, δεν επιβεβαιώνουν την παρουσία ενός πολιτισμού από την ηπειρωτική Ιταλία. Αντιθέτως, στην περίοδο αυτή χρονολογείται ένα μνημειώδες κτίριο που αποτελείται από πολλά ορθογώνια δωμάτια, το λεγόμενο Ανάκτορο ή παλάτι του πρίγκιπα. Χτισμένο με τις τεχνικές των μεγαλιθικών μνημείων, με τη χρήση γιγαντιαίων λίθινων όγκων, αποτελεί μια μικρότερη απομίμηση των μυκηναϊκών ανακτόρων. Επιπλέον, απουσιάζει η πρακτική της καύσης των νεκρών, η οποία αντίθετα, είναι διαδεδομένη στην ιταλική χερσόνησο την εποχή αυτή. Η πρακτική της καύσης θα παραμείνει άγνωστη στη Σικελία για μερικούς αιώνες ακόμα. Επομένως, οι Σικελοί έφτασαν μερικούς αιώνες αργότερα στην ανατολική Σικελία και απώθησαν στο δυτικό τμήμα του νησιού τους Σικανούς, τον κυρίαρχο πληθυσμό που κατοικούσε στο μεγαλύτερο μέρος του νησιού από τα πανάρχαια χρόνια.

Λόγω της μεγάλης ανάμειξης των λαών, οι μελετητές χωρίζουν την περίοδο αυτή σε τέσσερις διακριτές φάσεις, οι οποίες πήραν το όνομά τους από την πιο χαρακτηριστική τοποθεσία αυτής της εποχής, την Παντάλικα (ένα οροπέδιο λίγα χιλιόμετρα βορειοδυτικά των Συρακουσών, που περιβάλλεται από φαράγγια και περιλαμβάνει πέντε μεγάλες νεκροπόλεις με λαξευτούς τάφους).

Παντάλικα Ι

Η πρώτη φάση (13ος – 11ος αι. π.Χ.), που καλείται Παντάλικα Ι (Pantalica North) χαρακτηρίζεται από το Ανάκτορο που αναφέρθηκε προηγουμένως και από κεραμικά που έχουν κατασκευαστεί στον τροχό (ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται για πρώτη φορά στη Σικελία), τα οποία έχουν ερυθρή γυαλιστερή επιφάνεια και ψηλό σωληνωτό πόδι και είναι παρόμοια με εκείνα της Θάψου. Τα προσωπικά αντικείμενα και τα κοσμήματα (λεπίδες, στιλέτα, ξίφη, περιδέραια, δαχτυλίδια) φαίνεται να έχουν σαφή μυκηναϊκή επιρροή και υποδηλώνουν ευρεία κυκλοφορία του χαλκού. Το πιο χαρακτηριστικό αντικείμενο αυτής της περιόδου είναι η περόνη, μια καρφίτσα για τη στερέωση ενδυμάτων, σε σχήμα απλού ή βιολόσχημου τόξου.

Κασίμπιλε

Κατά τη φάση Παντάλικα ΙΙ (11ος – β’ μισό 9ου αι. π.Χ.) – που ονομάζεται Κασίμπιλε, από το ομώνυμο χωριό κοντά στις Συρακούσες όπου κυριαρχούν οι χαρακτηριστικοί τάφοι της περιόδου (κυκλικοί ή ορθογώνιοι θάλαμοι, διατεταγμένοι γύρω από μια κοινή είσοδο) – τα ερυθρά αγγεία αντικαθίστανται από έναν άλλον τύπο που διακοσμείται με σχέδια φτερών, όμοιο με εκείνων από τις Αιολίδες Νήσους. Η περόνη παίρνει το σχήμα λυγισμένου αγκώνα και γίνεται γνωστή ως περόνη του Κασίμπιλε. Αυτός ο τύπος περόνης εμφανίζεται και στην Παλαιστίνη τον 11ο αι. π.Χ. και τα χάλκινα αντικείμενα της Σικελίας αυτής της περιόδου (περόνες, πελέκεις, ξυράφια) μοιάζουν πολύ με εκείνα της Ισπανίας και των δυτικών ακτών της Γαλλίας και της Αγγλίας. Αξιοσημείωτο φαινόμενο της φάσης αυτής είναι η επανακατοίκηση των παράκτιων οικισμών, η οποία ενθάρρυνε τη συνέχιση του θαλάσσιου εμπορίου.

Παντάλικα III

Κατά την τρίτη φάση Παντάλικα (Pantalica South – β’ μισό 9ου αι. - β’ μισό 8ου αι. π.Χ.), οι άνθρωποι επέστρεψαν και πάλι στις ορεινές θέσεις του οροπεδίου της Παντάλικα, όπως δείχνουν οι πολυάριθμοι λαξευτοί τάφοι, ειδικά στις νότιες βραχώδεις πλαγιές. Εμφανίζονται κεραμικά σκεύη που αντιγράφουν την ελληνική διακόσμηση, όπως για παράδειγμα τρίλοβες οινοχόες ζωγραφισμένες με αιγαιακά γεωμετρικά σχέδια, ενώ το μοτίβο των φτερών εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με σχέδια παράλληλων αυλακώσεων. Η ανακάλυψη δαχτυλιδιών, κουμπιών και σπειρών, είναι πολύ συχνή.

Φινοκίτο

Κατά την τελευταία φάση (β’ μισό 8ου αι. – β’ μισό 7ου αι. π.Χ.), την τέταρτη, με την ονομασία Φινοκίτο (Finocchito), μια λοφώδης περιοχή μερικά χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης Άβολα, γνωρίζει την ίδρυση ελληνικών αποικιών σε μεγάλα τμήματα του νησιού, που επηρέασαν σημαντικά με τον πολιτισμό τους. Οι ντόπιοι μιμούνται πλέον τα ελληνικά προϊόντα χειροτεχνίας, τόσο στη μορφή όσο και στη διακόσμηση, παράγοντας μια αρκετά όμορφη κεραμική, διακοσμημένη με αιγαιοπελαγίτικα υστερογεωμετρικά μοτίβα. Οι περόνες των προηγούμενων περιόδων, παίρνουν κι αυτές τα τυπικά ελληνικά σχήματα μικρού ρόμβου ή τόξου. Επιπλέον, παράγονται κοσμήματα από απλές ή διπλές πλεκτές αλυσίδες με μενταγιόν διαφορετικών σχημάτων. Είναι η περίοδος που κάνει την εμφάνισή του ο σίδηρος, από τον οποίο κατασκευάζονται μαχαίρια, ακμές δόρατος και ιδιαίτερα περόνες. Στους τάφους της Σικελίας, που είναι πλέον μονοθάλαμοι (κάτι που μπορεί να υποδηλώνει τη γέννηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας), υπάρχουν αντικείμενα ελληνικής προέλευσης (πρωτοκορινθιακά αγγεία και περόνες από ελεφαντόδοντο), ίδια με εκείνα που βρέθηκαν στους αρχαϊκούς ελληνικούς τάφους των Συρακουσών.

Με την κατάκτηση της Σικελίας από τους Έλληνες (τέλη 8ου αι. π.Χ), δεν τελειώνει μόνο η Προϊστορική περίοδος στο νησί, αλλά έρχεται και το τέλος των πολιτισμών που προηγήθηκαν. Ακόμα και εκείνος των Σικελών, οι οποίοι υποτάχθηκαν και αναμίχθηκαν με τους Έλληνες, μέχρι που εξαφανίστηκαν τελείως από την ιστορία, τον 4ο αι. π.Χ.