William Zdobywca

William Zdobywca (1027 - 1087), znany również jako William, Książę Normandii, poprowadził w 1066 roku inwazję Normanów na Anglię, podczas której pokonał i zabił swojego rywala Harloda Godwinsona w czasie bitwy pod Hastings. William został koronowany na króla Anglii w dzień Bożego Narodzenia 1066 roku przyjmując imię William I. Zagwarantowanie swojego panowania nad nowym królestwem kosztowało go następne pięć lat ciężkich bitew zarówno przeciwko rebeliantom jak i najeźdźcom.

Po koronacji, łącząc obowiązki króla Anglii z nieprzerwanym panowaniem nad księstwem Normandii, William wprowadził politykę redystrybucji ziemi i przyznawania majątków angielskich normańskiej elicie. W ten sposób, na wiele wieków nierozerwalnie powiązał historię Anglii i Francji. Znakomity dyplomata, utalentowany dowódca wojskowy i bezwzględny władca, William umarł z przyczyn naturalnych w 1087 roku w Caen, w Normandii, gdzie do dzisiaj znajduje się jego grób.

Rodzina i życie osobiste

William urodził się w Falais, w Normandii, w 1027 roku. Był nieślubnym synem księcia Normandii Roberta I (lata panowania 1028 - 1035), stąd jest czasem nazywany Williamem Bękartem. Matka Williama, Herleve z Falais, była córką bogatego kupca z Rouen, który pełnił również funkcję szambelana na książęcym dworze. William miał dwóch przyrodnich braci (mieli tę samą matkę): Odo i Roberta. W przyszłości, Odo zostanie biskupem Bayeux i hrabią Kentu, a Robert hrabią Mortain. W 1053 roku (według niektórych źródeł w 1050 roku), William poślubił Mathildę (zmarłą w 1083 roku), córkę hrabiego Flandrii i siostrzenicę króla Francji, Henryka I (lata panowania 1031 - 1060). Ich małżeństwo doprowadziło do ugruntowania kiełkujących powiązań dyplomatycznych pomiędzy trzema regionami. Razem doczekali się czterech synów i czterech (lub pięciu) córek.

William z Poitiers, dobrze poinformowany, ale w oczywisty sposób nieobiektywny współczesny młodemu księciu, opisuje go w następujący, pełen entuzjazmu sposób, w swojej 11-wiecznej kronice, Historia Williama Zdobywcy:

Wielkie uradowanie i wyczekiwane szczęście spłynęło zwłaszcza na tych, którzy pożądali pokoju i sprawiedliwości. Nasz książę, dojrzały już w swojej roztropności i sile fizycznej, jeśli jeszcze nie w latach, przyjął pasowania rycerskie i dreszcz przeszył całą Francją. Uzbrojony i na koniu, nie miał sobie równego w całej Galii. Widok księcia, który z przypasanym mieczem i błyszcząca tarczą, w hełmie i z kopią budzącą grozę, poskramiał konia był jednocześnie zachwycający i zatrważający. (Allen Brown, 18)

Ten opis brzmi być może jak pełna peanów mowa pogrzebowa, niemniej warto zwrócić uwagę na wprowadzony motyw księcia na koniu. Jako pierwszy władca europejski, William używał pieczęci z symbolem rycerza na koniu; praktyka ta była potem wielokrotnie kopiowana. W czasie swojej kariery, William udowodnił jednak, że jego talenty bynajmniej nie ograniczały się do sfery militarnej. Książę precyzyjnie planował, był mistrzem wykorzystywania politycznych okazji w sposób najbardziej dla siebie korzystny, był zdolnym zarządcą. William był również niezwykłym fanem polowań; surowe prawo leśne, które znacznie później wprowadził na terenie Anglii, było częściowo umotywowane potrzebą uchronienia jego ukochanych jeleni przed kłusownikami. William miał również reputację znakomitego łucznika.

Książę Normandii

Po śmierci ojca, Księcia Roberta, który zmarł w 1035 roku w czasie pielgrzymki w Azji Mniejszej, William został księciem Normandii. Szczęśliwie dla Williama, jego ojciec już wcześniej przyjął od swoich baronów przysięgę lojalności swojemu synowi jako wybranemu następcy. Niemniej, w 1035 roku, William ciągle był tylko dzieckiem więc w jego imieniu władzę sprawował opiekun, Gilbert z Brionne. Jednak pięć lat później, w 1040 roku Gilbert został zamordowany. Wraz z jego zabójstwem wybuchła wojna domowa - zbuntowani baronowie próbowali wykorzystać powstałą sytuację do powiększenia swoich majątków, między innymi często budując zamki na nie swoich terenach. Siedem długich lat zajęło Williamowi doprowadzenie królestwa Normandii do porządku; szczęśliwie mógł poprosić o pomoc możnych przyjaciół, a zwłaszcza swojego wujka Mauger, Arcybiskupa z Rouen i wpływowego męża swojej matki Herluin’a de Conteville. Ostatecznie, w 1047 roku rebelianci ponieśli znaczącą porażkę pod Val-ès-Dunes niedaleko Caen; pomocy Williamowi udzielił król Francji, Henryk I, któremu zależało na bezpieczeństwie ważnych szlaków handlowych wiodących przez Normandię i przyszłości jednego z wasali. Porażka rebeliantów, acz znacząca, nie zakończyła jednak wojny; Williama ciągle czekało jeszcze wiele bitew i poważne oblężenia, na przykład trzy-letni wysiłek zdobycia zamku w Brionne, który był w posiadaniu Guy’a z Burgundii - konflikt zakończył się sukcesem Williama.

W ciągu następnych 20 lat, księstwo rosło w siłę i umacniało swoją pozycję. Nie obyło się bez potyczek, ale lata wojny ukształtowały Williama, przeobrażając go w jednego z najpotężniejszych strategów wojskowych i dowódców polowych średniowiecza (również jednego z największym szczęściem). Podjąwszy się długotrwałej kampanii wojennej i ekspansji Normandii, zwłaszcza przeciwko odwiecznym rywalom z Flandrii i Anjou, William używał wszelkich dostępnych metod, włącznie z terrorem, okaleczaniem i aranżowaniem politycznych małżeństw członków swojego najbliższego otoczenia, aby ostatecznie zostać najpotężniejszym arystokratą we Francji.

W 1053 roku pozycja Williama stała się niemal zbyt potężna i zaniepokojony sytuacją król Francji, Henryk I, postanowił interweniować. Henryk I poparł w konflikcie Williama z Arques, jednego ze zbuntowanych baronów. Baron William z Arques, był wujem księcia Normandii, ale w tamtym czasie był jego zdeklarowanym wrogiem. Mimo królewskiego zaangażowania, książę zaatakował transport z zaopatrzeniem dla barona, tym samym zmuszając wuja do poddania się. W rewanżu, rok później, w 1054 roku, Henryk I dokonał inwazji i Normandia została zmuszona do podjęcia kompleksowych działań obronnych. Francuska armia została pokonana pod Mortemer i, na nawet większą skalę i w sposób definitywny, pod Varaville w 1057 roku. Król Henryk I ledwo uszedł z życiem spod Varaville; odcięty od połowy swojej armii przez wylewającą rzekę, wpadł w furię, ale nie mógł nic zrobić aby powstrzymać masakry swoich wojsk. Od tego momentu, nic już nie mogło zatrzymać Williama. W nadchodzących latach dołączył do swego księstwa kilka znaczących nowych poddaństw, włączywszy Wyspy Normandzkie (Îles Normandes) oraz księstwa Bretanii i Maine. Ta sytuacja, w połączeniu ze śmiercią króla Francji, Henryka I oraz faktem, że jego młody syn był pod opieką teścia William’a, Roberta z Flandrii, oznaczała, że żaden sąsiad nie był już zagrożeniem dla księstwa William’a. Książęce ambicje mogły teraz sięgnąć poza Francję.

William wziął na celownik Anglię ale, jako że technicznie ciągle był wasalem króla Francji, nie mógł zaatakować bez wcześniejszego uzasadnienia i dyplomacji. Dodatkowo musiał również przekonać normańskich baronów do zasadności inwazji Anglii, niemniej tu wystarczającą motywacją okazały się obietnice ziemi, tytułów i bogactwa.

Szukając uzasadnienia do inwazji Anglii, William zdecydował się na argument największej wagi - stwierdził, że jest jej prawowitym królem. To stwierdzenie było oparte na pokrewieństwie księcia z Edwardem Wyznawcą, królem Anglii, który po 24 latach panowania, zmarł 5 stycznia 1066 roku. Hrabia Normandii, Ryszard I był dziadkiem króla Edwarda i pradziadkiem Williama. William oświadczył, że bezdzietny Edward obiecał mu, że ten będzie jego oficjalnym następcą. Jak się okazało, na łożu śmierci, Edward wybrał na swego następcę Anglo-Saksończyka, Harold’a Godwinson’a, członka potężnej rodziny Godwine i w tamtym czasie głównego dowódcy militarnego Anglii.

Dodatkowym wątkiem w argumencie Williama (przynajmniej według twierdzeń normańskich kronikarzy) był pobyt Harloda Godwinson’a w Normandii w roku 1064. W czasie tego pobytu, Harold został schwytany przez hrabiego Guy’a z Ponthieu i przekazany Williamowi (który, nawiasem mówiąc, wykorzystał wojskowe talenty Harolda w bitwach przeciwko Conanowi, hrabiemu Bretanii). Warunkiem zwolnienia Harolda była jego obietnica, że zostanie wasalem Williama i przygotuje grunt pod jego inwazję Anglii. W związku z tym, William poczuł się znieważony, gdy Harold został koronowany na króla Anglii w styczniu 1066 roku, jako Harold II. Źródła Anglo-Saksońskie podważają większość tej narracji, ale wystarczyła ona aby przekonać innych władców europejskich, że William miał prawo do najazdu. William otrzymał nawet błogosławieństwo papieskie, jako że papież był od lat w konflikcie z angielskim Arcybiskupem Canterbury i odmawiał przyjęcia do wiadomości jego praw do tej roli. W ten sposób William przekonany, że ma po swojej stronie prawo i wolę Boską, latem 1066 roku rozpoczął drobiazgowe przygotowania do inwazji południowej Anglii.

Inwazja Normanów na Anglię

Nie da się ukryć, że Williamowi sprzyjało szczęście w czasie jego inwazji. Zaledwie kilka tygodni przed jego najazdem, Harlod II musiał stawić czoła innemu najeźdźcy, Haroldowi Hardrada, królowi Norwegii (Harold III, lata panowania 1046 - 1066). Harold pokonał Haralda w bitwie pod Stamford Bridge, koło Yorku, 25go września 1066 roku., a potem ruszył na południe na spotkanie z armią Williama. Normańska armia liczyła między 5000 a 8000 ludzi, w tym między 1000 a 2000 kawalerii. Obie armie, prawdopodobnie podobne rozmiarowo, starły się pod Hastings 14 października. Kawaleria i łucznicy Williama pokonali piechotę Harolda, który zginął w bitwie. Poczekawszy na posiłki nadchodzące z Normandii, William zaczął marsz na Londyn, zdobywając po drodze takie warownie jak Romney, Dover, Winchester i Canterbury. Wielu z anglo-saskiej szlachty jak i arcybiskup Canterbury złożyli przysięgę wierności nowemu królowi, koronowanemu w dniu Bożego Narodzenia 1066 roku w Westminster Abbey.

Mimo koronacji, nowy król Anglii, William I Zdobywca, musiał spędzić następne pięć lat walcząc o pełne podporządkowanie sobie królestwa. Taktyka spalonej ziemi, budowa setek zamków warownych, uwięzienia i okaleczenia rebeliantów w miastach jak Exeter i York, wygrana w dwóch mini-najazdach synów Harolda przeprowadzonych z Irlandii, zduszenie duńskiego oporu we wschodniej Anglii i kompletna redystrybucja ziemi i własności w ręce lojalnych Normanów, doprowadzily ostatecznie do ugruntowania jego władzy nad królestwem. Instytucja Kościoła również została zrestrukturyzowana i większość najważniejszych funkcji została przyznana normańskim biskupom, a ważne ośrodki życia religijnego zostały przeniesione bliżej miast lojalnych Williamow; nowe katedry zostały wybudowane w Winchester, York i Canterbury.

Panowanie po najeździe

William zdobył co prawda nowe, bogate królestwo, ale nie ignorował swojego księstwa we Francji. Wracał do Normandii regularnie, często pozostawiając Anglię w rękach swojego brata przyrodniego Odo z Bayeux, hrabiego Kentu i jego bliskiego przyjaciela Williama FitzOsbern’a, hrabiego Hereford. William musiał walczyć aby utrzymać swoje ziemie we Francji, głównie przeciwko hrabiemu Anjou, Fulk, w 1073 roku. Na dodatek, Filip I, król Francji (lata panowania 1060 - 1108) również zainteresował się księstwem Williama i zaczął wspierać ruchy rebelianckie, zwłaszcza w Bretanii. Dodatkowo nieudana rebelia prowadzona przez Ralpha de Gael miała również miejsce w Anglii w 1075 roku, niemniej ta została zgaszona pod nieobecność Williama, który nie musiał nawet opuścić Normandii aby się zaangażować w jej stłumienie. Była ona jednak przykładem nieodłącznych napięć wynikających z konieczności żonglowania królestwem i księstwem w sytuacji gdy wielu arystokratów ciągle próbowało powiększać swoje wpływy w jednym bądź w drugim terytorium, a czasami nawet w obu naraz.

Znienacka długa passa wojskowych zwycięstw Williama dobiegła końca. W 1077 roku William doznał porażki pod Dol w Bretanii, a w ciagu nastepnego roku doszło do nowego buntu. Tym razem rebelia wybuchła pod dowództwem najstarszego syna Williama, Roberta, który czuł niedosyt oferowanej mu władzy. Krol Francji, Filip I, wykorzystując okazję do zdestabilizowania Williama, podarowal Robertowi jako bazę zamek w Gerberoi, na granicy z Normandią. William podjął się oblężenia Gerberoi, ale jego syn ewidentnie nauczył się od ojca sztuki wojennej wręcz zbyt dobrze; William został przez syna pokonany w potyczce na polu walki. Szczęśliwie doszło do pojednania między ojcem i synem i w 1079 roku Robert został w imieniu Williama wysłany do Northumbrii, aby odeprzeć zbrojne napady przeprowadzane z terytorium Szkocji.

Domesday Book

Daleki od bycia zwykłym watażką wojskowym, William był kompetentnym administratorem. W 1086-7 roku, król zarządził kompleksowy spis powszechny i zapis wszystkich obszarników, własności, najemców i poddanych w Anglii. Po wymianie anglo-saksońskiej elity na normandzką i potężnej redystrybucji majątków, król prawdopodobnie chciał jasnego obrazu tego kto i co posiadał w jego królestwie. Rezultaty spisu miały być zebrane w jednym dokumencie nazwanym Domesday Book (w rzeczywistosci byly to dwa dokumenty jako że jeden z nich, Little Book, zawierał znacznie bardziej szczegółowy spis, który nie został nigdy skondensowany do formatu większego dokumentu, Great Domesday). Możliwe, że motywacją do stworzenia Domesday Book było zagrożenie inwazją duńską, która w 1085 roku wydawała się nieuchronna. Spis pozwoliłby na nałożenie adekwatnego podatku i upewnienie się, że szlachta wyznaczy właściwą liczbę rekrutów do feudalnej służby wojskowej. Spis byłby w takim wypadku bardzo pożytecznym narzędziem do stworzenia i opłacenia nowej armii. Domesday Book jest najbardziej kompleksowym spisem powszechnym kiedykolwiek przeprowadzonym w średniowiecznym królestwie i jest bezcennym źródłem informacji na temat wielu aspektów życia codziennego średniowiecznej Anglii. Dzisiaj jest przechowywany w Narodowym Archiwum Zjednoczonego Królestwa i stanowi jedno z największych osiągnięć Williama Zdobywcy.

Śmierć i dziedzictwo

Szczęśliwie dla Williama do duńskiej inwazji nigdy nie doszło. Król Danii, Kanut IV Święty (lata panowania 1080 - 1086), który planował eskapadę, został zamordowany w trakcie rebelii spowodowanej królewskim dekretem o zwiększeniu podatków i grzywn potrzebnych do sfinansowania floty i armii niezbędnych do inwazji. Tymczasem niespodziewanie, w czasie gdy William prowadził atak na Mantes w odwecie za napady na Normandię, doszło do nieszczęścia. 9 września 1087 roku William zmarł w wyniku choroby prawdopodobnie spowodowanej wypadkiem na koniu a spotęgowanej otyłością, na którą cierpiał w ostatnich latach. William został pochowany w klasztorze Świętego Stefana w Caen, który sam wybudował. Pogrzeb nie obył się bez problemów: pożar w sąsiadujących domach przerwał procesję, w czasie ceremonii pewien mężczyzna zaczął krzyczeć, że katedra została wybudowana na ziemi jego ojca bez żadnej rekompensaty, a sarkofag okazał się tak mały, że kiedy próbowano upchnąć w niego korpulentne ciało, naciskany żołądek pękł, wypełniając katedrę toksycznym smrodem.

Według jednego ze średniowiecznych manuskryptów, fragment królewskiego epitafium wygladal nastepujaco:

Ten który dumnych Normanów prowadził swą twardą ręką

Poskromił Bretończyków swą waleczną armią,

Wojowników Maine okiełznał swą odwagą

I trzymał w posłuszeństwie swym prawem i dobrem.

Wielki król leży tutaj w tej maleńkiej urnie,

tak niepozorny dom dla tak potężnego wodza.

(De obitu Willelmi, Allen Brown, 49)

Anglosaksońska Kronika (wpis z 1087 roku), prowadzona w tonie anty-normańskim, podała następujące, cokolwiek bardziej zrównoważone, podsumowanie rządów Williama:

Ten król William, o którym mówimy był bardzo mądrym człowiekiem i bardzo możnym, i pełniejszym wiary i siły niż jakikolwiek jego poprzednik. Był łagodny dla dobrych ludzi, którzy kochali Boga i srogi ponad wszelką miarę dla tych, którzy opierali się jego woli.

(Allen Brown, 79)

Po śmierci Williama, jego angielskie królestwo zostało przejęte przez jego syna Williama II Rufusa (lata panowania 1087 - 1100), natomiast jego najstarszy syn, Robert Curthose, przejął rodzinne ziemie w Normandii. Obydwaj mieli znaczne problemy z utrzymaniem władzy wśród samozwańców, uzurpatorów i pełnych ambicji arystokratów. Anglia i Normandia jeszcze tylko jeden raz były pod władzą jednego monarchy - od 1106 roku, sześć lat po koronacji króla Anglii Henryka I (lata panowania 1100 - 1135), czwartego syna Williama Zdobywcy.

William Zdobywca wiódł bogate życie prawie ciągłych działań wojennych i podróży między Anglią i północną Francją. Być może to właśnie konsekwentne zazębienie historii tych dwóch krajów jest największym dziedzictwem Williama. Połączenie obu regionów, wymieszanie rządzących elit, znaczące nasilenie handlu - polityczne i kulturalne reperkusje zdobycia Anglii przez Williama będą odczuwalne przez wieki.