Selanik (ayrıca Thessalonika), Kuzey Yunanistan'da bugünkü Selanik şehrine tekabül eden antik bir Makedonya şehriydi. Roma'nın Makedonya eyaletinin başkenti olan şehir, doğuya giden ana ticaret yolu üzerindeki mevkisi sebebiyle gelişti ve Bizans İmparatorluğu'nun en mühim şehirlerinden biri olarak gelişmeye devam etti. Refahı ve kültürel itibarı yüzyıllar boyunca Havari Pavlus, Roma imparatoru Galerius, Cicero ve Lucian gibi isimleri cezbetti. Önemli arkeolojik kalıntılar kazıldı ve bir Roma zafer kemeri hala şehrin en ünlü sembollerinden biri olarak duruyor. Selanik, UNESCO tarafından Dünya Mirası Alanı olarak listelenmiştir.
Tarihi Genel Bakış
Ananevi olarak Selanik (Thessalonika), MÖ 316 civarında Makedonyalı general Kassandros tarafından kurulmuştur. Kassandros, şehre Makedonya Kralı II. Filip'in kızı olan eşi Thessalonike'nin adını vermiştir. Lakin, MÖ 5. yüzyıla dayanan bir yerleşmenin arkeolojik delileri vardır ve Kassandros'un, önceki yerleşmeleri Selanik'in tek siyasi biriminde birleştirmek için ortadan kaldırdığı bilinmektedir. Şehir, Bizans ve Tuna havzasından gelen kazançlı ticaret yollarının birleştiği noktada, Ege'nin Termaikos Körfezi'nde iyi bir mevkideydi. Selanik, kısa zamanda Pella'nın yerini alarak Makedonya'nın en önemli limanı haline geldi ve şehri muhafaza etmek için şümullü tahkimatlar inşa edildi. MÖ 273 civarında Epirus Kralı Pirus'a saldırıların başlatıldığı bir askeri üs olarak müessir bir şekilde kullanıldı.
Şehir, Makedonya Savaşları esnasında uzun süren Roma kuşatmasına başarıyla direnmiş olsa da, MÖ 168'de Pidna Muharebesi'nde Makedonyalıların umumi mağlubiyetinin ardından zaptedildi. Orada, Üçüncü Makedonya Savaşı'nda Lucius Aemilius Paullus, Kral Perseus liderliğindeki bir orduyu yenerek Romalılara Makedonya'nın kontrolünü verdi ve onun monarşisini sona erdirdi. Selanik, MÖ 148'de yeni Roma eyaleti Makedonya'nın başkenti yapıldı ve MÖ 130 civarında Romalıların doğuya giden ana yolu olan ve şehri Bizans'a bağlayan Via Egnatia'nın inşasından faydalandı. Roma'dan sürgün edilen büyük hatip Cicero, MÖ 58'de Selanik'te kaldı. Belirli vergi muafiyetleriyle hür bir şehir (civitas liberas) haline getirilen Selanik'in bu devirdeki refahı, verimli bir sikke üretimiyle ispatlanmaktadır.
Romalı general Büyük Pompey, Julius Sezar ile yaptığı iç savaş sırasında Selanik'i bir üs olarak kullandı, ancak şehir eskisinin yenilgisine rağmen gelişmeye devam etti. MS 1. yüzyılda St. Paul tarafından ziyaret edilen büyük bir Yahudi cemaatine sahip kozmopolit bir nüfusa sahipti. Hristiyanlığın erken yayılmasında şehrin ehemmiyetini teyit eden bir şekilde, havarinin bir talebesi olan Aristarchus, Selanik'in ilk piskoposu oldu. Şehrin gelişen bir kültürel merkez olarak ünü, MS 2. yüzyılda Romalı yazar ve sofist Lucian gibi isimleri cezbetti.
250 civarında, Decius'un saltanatı esnasında Selanik bir Roma kolonisi haline getirildi. Geleceğin imparatoru Galerius, 298'de şehre bir zafer takı (kemeri) inşa ederek Pers kralı Narses'e karşı kazandığı zaferi anmıştır. 305'te imparator olduğunda, ikametgahı olarak Selanik'i seçti ve şehir, bir hipodrom ve yeni bir forum içeren bir yeniden inşa projesinden faydalandı. Şehir, Bizans İmparatorluğu'nda gelişmeye devam etti ve sadece Konstantinopolis daha mühimdi. Birkaç kilise inşa edildi ve şehrin surları yeniden inşa edildi ve genişletildi, öyle ki şehir 6. ve 7. yüzyıllarda Slavlarca yapılan birkaç taarruza dayanabildi.
Arkeolojik Kalıntılar
Selanik'in Roma zamanında kalma mühim arkeolojik kalıntılar vardır, bilhassa Galerius döneminde inşa edilen binalar. Saray kompleksi şehrin doğu kısmında 150.000 metrekarelik bir sahayı kaplıyordu. Burada bir hipodrom, zafer takı, büyük bir bazilika (kamu idari binası) ve Atrium, Oktagon (biçimi nedeniyle ancak fonksiyonu bilinmiyor) ve Rotunda (bir türbe veya mabet) olarak bilinen üç bina inşa edildi. Tuğla saray binalarının bazı kısımları, mozaik döşeme kısımları ve Galerius'un yüksek kabartmalı bir büstünün bulunduğu küçük bir kemerle birlikte hayatta kalmıştır. Stoaların (sütunlu salonlar) ve bazilikanın bazı kısımları restore edilmiştir.
Antik şehrin idari ve ticari kalbi olan Roma forumu kazılmıştır. Dikdörtgen şeklinde ve başlangıçta üç tarafında sütunlu kanatları olan yapının, 400 kişilik oturma yeri olan bir odeion, şehir darphanesi ve arşivleri ve muhtemelen tüccarlar için depo odası olarak kullanılan kemerli yarı yeraltı kriptoportikus gibi günümüze ulaşan unsurları vardır. Mermer döşemenin büyük bölümleri günümüze ulaşmıştır ve bazı levhalar geometrik desenler taşımaktadır.
Bugün Kamara olarak bilinen zafer takı, 305 civarında inşa edilmiştir ve hala önemli bir şehir sembolü olarak durmaktadır. Başlangıçta sekiz kapısı olan ve bir kubbe ile örtülü olan yapıdan bugün yalnızca büyük merkezi kapı (9,7 metre genişliğinde) ve bir ikincil kapı (4,85 metre genişliğinde) günümüze ulaşmıştır. Mermer sütunlarında Galerius'un Perslere karşı yaptığı askeri maceralardan sahneleri tasvir eden kabartma oymalar vardır. Sütunlar ince bir tuğla kemerle birleştirilmiştir ve başlangıçta üstlerinde heykeller bulunan nişler olurdu.
