Gymnasium

Gymnasium, aslen sportif aktiviteler için kullanılan, ancak zamanla bir çalışma ve felsefi tartışma yeri olarak da kullanılmaya başlanan bir Yunan yapıtıydı. Helenistik Dönemde gymnasia hem mimarisiyle ve eğitimiyle oldukça standart hale geldi ve genç erkeklerin fiziksel ve genel eğitiminde önemli rol oynadı. Bu yapılar Yunan dünyasının ortak bir değeri haline geldiler ve daha sonra Romalılar tarafından benimsenip uyarlandılar. Sonunda Roma hamamlarını da barındıran devasa çok amaçlı komplekslere dönüştüler.

Gymnasium'ların Kökeni

Gymnasium (gymnasion) ismi Yunanca çıplaklık (gymnos) kelimesinden türemiştir, çünkü tüm egzersiz ve sporlar sadece çıplak erkek üyeler tarafından yapılmıştır. Kayıtlara geçen en eski gymnasia örnekleri MÖ. 6. yüzyıla kadar dayanır. Başlarda bir nehre veya su kaynağı yakınlarında bulunan ağaçların gölgelediği bol topraklı alanlarda oluşan basit işlerdi. Özellikle Delphi, Olympia ve Nemea gibi kutsal şehirlerde yaygındılar.

Gymnasium, genç Yunanlıların (ephebeia) kendilerini savaşa hazır hale getirmek için eğitebilecekleri ve kendilerini zinde tutacakları özel bir alana duydukları ihtiyaçtan ortaya çıkmış olabilir. Savaşta hoplit olarak savaşırlardı, bu yüzden ağır bronz bir zırh giymek ve büyük bir bronz kalkan taşımak zorunda kalırlardı. Diğer bir görüş ise gymnasia'nın sadece aristokrasi için ayrıldığı ve böylece erkeklerin fiziksel ve sosyal üstünlüklerini alt tarım sınıfına gösterebilecekleri bir yer haline geldiğidir.

Yapılan yaygın sporlar güreş, koşu, boks, atlama, disk atma ve jimnastikti. Bu sporların birçoğuna müzikler eşlik ederdi. Savaş için yararlı olan sporlar arasında okçuluk, cirit, atış talimi ve mancınık kullanımı vardı. Bu sporlar bir eğitmen veya paidotribe denen büyük Yunan oyunlarında deneyim kazanmış yaşlı atletlerin gözetiminde yapılırdı. Üyelerin yağlanması ve masajından bir aleiptes sorumluydu. Her yıl, Hermaia'da, gymnasium üyelerinin bir meşale yarışına katıldığı ve üç etkinlik kategorisinde yarıştığı bir yarışma düzenlenebiliyordu: Kuvvet (euexia), disiplin (eutaxia) ve dayanıklılık (philoponia).

Gymnasium'un Değişimi

Gymnasia sadece spor oyunlarıyla ünlü tapınakların ve sitelerin değil, aynı zamanda sıradan şehirlerin de ortak bir özelliği haline geldi. Örneğin Atina'da Platon ve Aristoteles'in Akademileri bir gymnasiuma sahipti. Bu örnekler, gymnasiumların sadece spor ve gençler için değil, her yaştan erkeklerin kullandığı bir yer haline geldiğini ve vatandaşların boş zamanlarında gündemi tartışabilecekleri bir yer olduğunu göstermektedir. Bu nedenle gymnasiumlar, bir antrenman alanı işlevinin ötesine geçen, ancak hiçbir zaman asıl kimliğini kaybetmeyen entelektüel uğraş merkezleri haline geldiler. Klasik Atina'da gymnasia, aslında, üyelerin konferans ve konuşmaları dinleyebilecekleri günümüzün modern üniversiteleri gibiydi. Helenistik dönemde tekrar değiştiler, daha çok ortaokullara benzediler, ancak gençlerin günlük fiziksel olarak eğitildiği asıl amaçlarını asla kaybetmediler.

Gymnasium edebi kaynaklarda, özellikle Platon'un diyaloglarında sıkça bahsedilir. Ünlü filozof, onları Yunan toplumundaki önemli ilişkilerin geliştiği kilit bir yer olarak tanımlar. Çünkü bu, gençlerin (eromenos) ve eğitmenlerin (erastes) sıkı bir ilişki kuracağı, ve genç olanların tecrübelilerin özel eğitimlerinden ve yaşam deneyimlerinden ders çıkardığı yerdir.

Helenistik Döneme gelindiğinde gymnasium gelişmiş ve çok sık ziyaret edilen bir tesis haline gelmişti. Bunun nedenlerinden biri de yeni topraklar fetheden ve yeni şehirler inşa eden Helenistik yöneticilerin, çeşitli Panhellenik Oyunlarında başarılı olmaları için sporcular göndererek Yunan kimliğini yeni kazanımlarına damgalamak ve şehirleri için prestij kazanmak istemeleriydi.

Helenistik gymnasium halk tarafından atanmış olan, gymnasiarch denen özel bir yetkili tarafından yönetilirdi. Beroia'da bulunan ve MÖ. 2. yüzyıldan kalma bir taş olan stela, gymnasiarchın görevini daha ayrıntılı olarak açıklar. Gymnasium'un genel yönetiminden ve muhasebesinden sorumluydu, ayrıca kuralları ihlal eden üyeler için para cezası hatta kırbaçlama gibi fiziksel cezalar uygulama yetkisine sahipti. Stela taşı, gymnasiuma kimin katılabileceğini – 30 yaşından küçük erkekler – ve kimin katılamayacağını – köleler, azat edilmiş köleler, tüccarlar, erkek fahişeler, sarhoşlar, deliler ve fiziksel olarak uygun olmayanları (apalaistroi) - açıklar. Kesinlikle bahsedilmesi gereken bir diğer konu ise kadınların listede adı olmamasıdır fakat onların da gymnasiumlara alınmadığı bir gerçektir.

Gymnasium Mimarisi

MÖ. 3. yüzyıla gelindiğinde, gymnasiarch şu anda büyük bir mimari olan o yapıyı denetledi. Aslı egzersiz alanı olan alan, oturup konuşma imkânı sunan sütunlu binalar (stoalar) ile çevrelenmişti. Böylece, adını bilhassa güreş alanı olan palaistra'ya veren bir peristil alan oluşmuştur. Böylece iki terim gymnasion ve palaistra zamanla ortak kapıya çıkmıştır Akan soğuk su kaynağı olan tuvaletler, banyolar, yağlama odaları (elaiothesion), çeşmeler, türbeler ve çalışma odaları artık komplekse özgün alanlar haline geldiler.

Yakınlara koşu parkuru (paradromis) gibi spor tesisleri de eklendi. Sporcuları dış etkenlerden korumak için kapalı bir koşu pisti olan xystos da vardı. Bergama ve Priene gibi şehirlerde, Olympia gibi spor sahalarında olduğu gibi koşu için inşa edilmiş stadyumlar dahi vardı. Bergama'daki gymnasium 30.000 metrekareyi kaplayan ve şimdiye kadar yapılmış en büyük gymnasiumlardan biri olduğu düşünülüyor Daha sonraki gymnasia'larda, şehrin önde gelenlerine ve gymnasiumun bakımına katkıda bulunanlara (Herkül veya Hermes gibi) ithafen o kişilerin dekoratif heykelleri de bulunacaktı.

Roma Döneminde Gymnasia

Romalılar gymnasia fikrini devam ettirdiler ve geliştirdiler. Bazı alanları öğrenme merkezleri olarak değiştirirken, antrenman yapmak, yıkanmak ve çalışmak için kullanılan, aynı orijinal Yunan işlevine sahip devasa hamamlar inşa etmeye devam ettiler. Çok daha büyük bir ölçekte inşa edilen bu hamamlar, şehir hayatının odak noktaları haline geldi ve sıcak hamamlardan, yüzme havuzlarından, kütüphanelerden ve dekoratif sanatlardan payını aldı. Yine de Gymnasia hamamlardan ayrı olarak varlığını sürdürdü ve birçok yönden Yunan şehirlerinin Roma dünyasında kimliklerini korumalarını sağlayan bir odak noktası haline geldi. Hadrian ve Antoninus gibi Philhellene imparatorlarının hükümdarlığı sırasında Gymnasia yine kabul gördü ve halk teşvik edildi. Tabii ki, tesis bugün hala varlığını sürdürüyor. Entelektüel kullanım çoktan sona erdi, ama nasıl başladığı göz önüne alındığında zaten antik Yunanistan'ın zeytinlikleri arasında yalnızca fiziksel amaçlar için kullanılan bir alandı.