سنگ روزتا (رشید) یک لوح سنگی ناکامل از جنس سنگ آذرین و به رنگ خاکستری و صورتی است که [قدمت آن] به سال 196 ق.م. بازگشته و تایید مذهبی حکومت پادشاه بطلمیوس پنجم بر مصر را نشان می دهد. متن آن به سه نسخه ی متفاوت است: هیروگلیف، دموتیک و یونانی، اتفاقی که به رمزگشایی از خط هیروگلیف مصری کمک بی اندازه ای کرد.
کشف
این سنگ در بندر سنت جولین، الرشید (روزتا) در دلتای نیل در مصر و در سال 1799 ب.م. توسط پیر فرانسوا ژاویر بوچارد کشف شد. بوچارد افسر مهندسان ارتش ناپولی بود، او لوح را از دیوار قدیمی ای که طی بازسازی قلعه جولین خراب شده بود، بیرون کشید. ژنرال مینو –افسر فرمانده ی بوچارد- که به اهمیت این سنگ پی برده بود، آن را به اسکندریه منتقل کرد. رونوشت ها و همچنین قالب هایی از سنگ تهیه شد، اما بعداً سنگ توسط افسر انگلیسی تامکینز ترنر مصادره و به غنیمت گرفته شد و بدین ترتیب سنگ برای همیشه در موزه بریتانیا در لندن مستقر شد.
محققان بنام متعددی سعی کردند تا با استفاده از این سنگ، هیروگلیف را رمزگشایی کنند، اما این توماس یانگ انگلیسی بود که برای اولین بار برخی [حروف] هیروگلیف را که به تجلی الوهی بطلمیوس پنجم مربوط بود (205-180 ق.م.) و همچنین شیوه ای را که علامت ها باید خوانده شوند، شناسایی کرد. هرچند، در اوایل دهه 1820 ب.م. بود که این متن توسط ژان-فرانسیس شامپولیون، کسی که کشف کرد خط هیروگلیف در واقع ترکیبی الفبایی ست از عناصر هجایی و معین ساز، به طور کامل رمزگشایی کرد. بنابراین، معنای کامل هیروگلیف مصری، که برای 1600 سال گم شده بود، بالآخره دوباره کشف شد.
مشخصات
ابعاد این سنگ 112.3 در 75.7 سانتیمتر و با ضخامت 28.4 سانتیمتر است. متن روی سنگ متشکل است از 14 خط به زبان هیروگلیف، یک متن دموتیک 32 خطی و متن یونانی 54 خطی. از آنجایی که بخشهایی از سنگ از بین رفته و در دست نیست –به طور خاص دو گوشه ی بالا و راست پایین- هیچ یک از متن ها کامل نیستند. هیروگلیف زبان راهبان مصری بوده و دموتیک نوشتاری زبان رایج و همچنین یونانی نیز برای اهداف اداری به کار برده می شده. متن هر سه نظام نوشتاری به فرمان حکومتی ای از سوی مجلس مذهبی ممفیس اشاره دارد که حکومت پادشاه بطلمیوس پنجم را در مصر، یک سال پس از تاجگذاریش تأیید می کند.
متن
متن روی آن، با ستایشی طویل از دستاوردها و فرمانروایی خوب بطلمیوس پنجم آغاز می شود. [متن]به ما می گوید که بطلمیوس پنجم کامیابی بزرگی را برای مصر فراهم آورده و مقادیر زیادی پول در معابد سرمایه گذاری کرده –هم با ساخت معابد جدید و هم تعمیر پرسشتگاه های قدیمی- و همچنین او برای مردم آذوغه فراهم کرده است. مالیات ها کاهش یافته و یا حذف شده و بسیاری از زندانیانی که سابقاً دشمن حکومت تلقی شده بوداند در زمان پادشاهی او آزاد گشته اند. بعلاوه پادشاه دشمنان مصر را سرکوب کرده و به عملیات به خصوصی دربرابر استحکامات نظامی دشمنی اشاره شده -فتحی که از طریق کانال هاایی انجام گرفته که به منظور مسدود ساختن ذخایر آب شهر حفر شده. به افتخار همه ی این اقدامات، باید مجسمه ای از پادشاه که ده تاج طلا بر سر گذاشته، با عنوان «بطلمیوس مدافع مصر» در همه معبدها نصب شود و راهبان موظفند روزی سه مرتبه بدان ادای احترام کنند. او با عنوان الهه بطلمیوس تجلی خدا و همچنین محبوب پتاح شناخته می شود. تاریخ تولد و تاجگذاری او باید با باده نوشی، قربانی کردن و بزم و سور، جشن گرفته شوند. همچنین، روزهای هفدهم و روز آخر هر ماه باید به افتخار بطلمیوس پنجم، محبوب خدایان، قانون گذار بزرگ، جشن گرفته شود. متن با بیان این [مطلب] پایان می یابد که این فرمان ها باید بر روی سنگ با سه متن نوشته شوند –دینی، اسنادی و یونانی نوشتاری - و سنگ ها باید در تمامی معبدها در کنار مجسمهی این پادشاه والامرتبه که تا ابد زنده خواهد بود، قرار گیرد.
