Simya

Simya, felsefe taşı gibi tarifler ve dönüştürücü malzemeler kullanarak değerli maddeleri yeniden yaratmayı amaçlayan eski bir uygulamadır. Simyacılar altın, gümüş, değerli taşlar ve mor boya gibi maddelerin doğru bileşim ve dönüştürücü yöntemlerin bulunması halinde yeniden yaratılabileceğine inanıyordu. Daha sonraki yüzyıllarda keşfedilen diğer yollar, ilaçların gücünü artırmayı, yaşamı uzatan bir iksir bulmayı ve hatta ruhun kurtuluşunu sağlamayı amaçlıyordu.

Simya, doğa felsefesiyle ilgili sorular ortaya attığı için birçok eski kültürden düşünür ve uygulayıcının ilgisini çekmiştir: Varlıklar nasıl meydana gelir? Nesneler neyden yapılmıştır? Bazı maddeler başka maddelere dönüştürülebilir mi? Simyanın temel fikri, üçüncü sorunun cevabının evet olmasıdır. Dolayısıyla işin püf noktası, ilk iki sorunun cevabını bulmak ve böylece altın gibi çok aranan ve bozulmaması nedeniyle her zaman hayranlık uyandıran değerli maddeleri yaratmak için gerekli tarifleri ve cihazları keşfetmektir. Simyacılar bir maddedeki safsızlıkları giderebileceklerine ve böylece tamamen başka bir madde yapabileceklerine inanıyorlardı. Bunun tersine, maddeleri karıştırabilir ve tamamen farklı özelliklere sahip yeni bir madde oluşturabilirler. Doğanın bunu zaten yaptığına inanıldığından, simyacılar için asıl arayış, maddelerin doğal dönüşümünü kopyalamanın ve hatta bir tür katalizör kullanarak hızlandırmanın bir yolunu bulmaktı. Bu efsane felsefe taşı olarak bilinir.

Simya, MS 1. yüzyıldan 7. yüzyıla kadar Greko-Romen Mısır'da gerçekten gelişti ve Bizans İmparatorluğu ve Arap dünyasındaki uygulayıcılar tarafından devam ettirildi. Kültürler arası bazı fikir alışverişleri olmuştur; örneğin yaşam iksiri kavramı "İslam dünyasına ilk olarak Çin'den girmiş ve sonunda Batı'ya geçmiş gibi görünmektedir" (Burns, 12). Ortaçağ boyunca pek çok eski metin kaybolduğundan, Rönesans ve Bilimsel Devrim'e kadar - 15. yüzyıldan itibaren - simya hakkında ciddi bir araştırma yapılmamıştır, ancak Latinceye çevrilmiş İslami simya metinleri 12. yüzyılın ortalarından itibaren Kuzey Afrika, İspanya ve Sicilya üzerinden Batı bilgi ağına girmeye başlamıştır. Sonraki yüzyıllarda, simya ile ilgili birçok Bizans metni de bu kez İtalya üzerinden Avrupa'ya ulaştı.

Simyanın tarihi, simyacıların keşfetmek istedikleri ve eski metinlerin dikkatle incelenmesiyle bulunabileceğine kesin olarak inandıkları sırlar kadar karanlıktır. Simya konusunu araştırmak aslında modern kimyanın kökenlerinin izini sürmektir (hatta bazı tarihçiler simya yerine 'kimya' kelimesini tercih etmektedir). Simyanın amacı tarihteki en büyük zihinlerden bazılarının ilgisini çekmiş ve onları maddi dünyamızı oluşturan gerçek özelliklerin doğasını araştırmaya yöneltmiştir.

Antik Simya: Kökenleri ve Kaynakları

Simya hakkındaki eski kaynaklar parça parçadır ve her durumda güvenilir olmaktan uzaktırlar. Yunan ve Latin simyası üzerine günümüze ulaşan en eski metinlerden biri MS 3. veya 4. yüzyıla aittir ve iki bölümden oluşur: Leiden'den Papirüs X ve Stockholm Papirüsü. Bu belgeler altın, gümüş, değerli taşlar ve Tirya moru gibi değerli maddeler için çok daha eski kaynaklardan tarifler içermektedirler. Sıklıkla atıfta bulunulan antik yazarlardan biri, M.Ö. 5. yüzyıl filozofu ve gezgini Demokritos'tur (yaklaşık M.Ö. 460 - yaklaşık M.Ö. 370). Bir başka kaynak, ki bu kaynak MS 11. yüzyıla aittir ama kuvvetle muhtemel MS 7. yüzyıla ait bir metnin kopyasıdır, büyük olasılıkla Konstantinopolis'te yapılmıştır. Bu kaynak, yani Corpus M, içindekiler kısmına sahiptir ve daha önceki kaynakların bir derlemesidir. Corpus M, Corpus B olarak bilinen ve kaynağı bilinmeyen 13. yüzyıla ait bir materyal koleksiyonunda yer almaktadır. Corpus AL gibi diğer ortaçağ kaynaklarının bazı kısımları bilinmeyen ek materyalleri içermektedir. Tüm bu belgeler (ve daha sonrakiler), müstensihlerin çalıştıkları orijinal metinlere her zaman sadık kalmamaları sorunundan zarar görmektedir. Sıklıkla şüpheli düzeltmeler ve eklemelerin yanı sıra belirsiz kalan semboller ve sözcükler de vardır; daha sonraki simyacılar bu tuhaf dili doğru yorumlayabilenlerin sırların bunlarda yazılı olduğuna dair kanıt olarak kabul etmişlerdir.

Ortaçağ'a ait birçok eser simyayı ele alır ve daha önce bahsedilen kaynaklardan alıntılar yaparlar. Ayrıca, antik dönemde Yunanca metinlerin Süryanice ve Arapça'ya yapılan çevirilerinden oluşan bir grup metin daha vardır. Simya hakkındaki diğer kaynakların çoğu, eski simyacılara olan ilginin yeniden canlandığı 16. ve 17. yüzyıllara aittir.

Simya hakkındaki çoğu antik kaynak Demokritos'u ilk büyük simyacı, daha doğrusu simya faaliyetini ayrıntılı olarak belgeleyen ilk kişi olarak kabul eder. Physika kai mystika (diğer adıyla Doğal ve İnisiyatik Meseleler) adlı bölük pörçük bir metin daha sonraki simyacılar tarafından konuyla ilgili en eski metin olarak kabul edilmiş ve (hatalı bir şekilde) Demokritos'a atfedilmiştir. Modern akademisyenler yazarı (ya da yazarları) sahte-Demokritos olarak adlandırmaktadır. Metin muhtemelen MS 1. yüzyıla ait ve simyanın amaçlarına ulaşmak için Memphis'teki bir tapınakta yapılan başarısız deneyleri anlatmaktadır.

Gerçek Demokritos simyacıların tutunabileceği iyi bir figürdü çünkü fiziksel dünyanın atomos adı verilen küçük parçacıklardan oluştuğuna inanıyordu. Farklı maddeler atomsların farklı kombinasyonlarından oluşur. Dolayısıyla, doğru atom kombinasyonunu bilen biri altın gibi bir madde yapabilir. Transmutasyon sadece bilinen maddelerin yeniden karıştırılmasıydı. Bu fikir, antik mimēsis kavramıyla, yani insanlığın zanaatkârlığının ve bilgisinin doğanın üretebildiği her şeyi taklit edebileceği inancıyla iyi bir şekilde birleşti. Buna ek olarak, simya son derece zor, belki de neredeyse imkansız göründüğünden, simya uygulayıcısı için bir inanç sıçraması gerekliydi, başka bir deyişle, bir tür büyü gerekebilirdi. Eski Yunanlıların simya ya da chemeia terimini çok sık kullanmamaları ve bu gizemli çabayı 'kutsal bilim' ya da 'ilahi sanat' olarak adlandırmayı tercih etmeleri önemlidir. Simyanın ilahi bir yanı vardı. İnsanlar Tanrı'nın eserini gerçekten yeniden yaratabilir, değiştirebilir ve hatta daha iyi hale getirebilir mi? Bu son inanç çoğu zaman simyacıların dini kurumlarla ters düşmesi anlamına geliyordu. Latince alchimia MS 12. yüzyıla kadar metinlerde görülmez ve kökleri Arapçaya dayanır.

Simyayla ilişkilendirilen diğer Yunan düşünürler arasında Platon (M.Ö. 424-347) ve Aristoteles (M.Ö. 384-322) yer almaktadır, ancak bu büyük isimlerin simyayla ilişkilendirilmesi, değerli olmayan maddelerden gerçekten değerli maddeler yaratabildiklerine dair herhangi bir olgusal kanıttan ziyade, bir zamanlar genel olarak kabul edilen, herhangi bir büyük düşünürün simya hakkında bilgi sahibi olması gerektiğine dair inancın bir göstergesidir.

Simya, antik Yunan'ın yanı sıra diğer kültürlerdeki düşünürlerin de hayal gücünü yakalamıştır. Eski Mısırlı, Mezopotamyalı, Yahudi ve Çinli Taoist bilginlerin hepsi bu konuyu araştırmışlardır. Simya bilgisiyle tanınan belirli antik figürler arasında Pers büyücü Ostanes (Democritus'un hocası), Pammenes, Pibechius (muhtemelen Mısırlı), Yahudi Meryem (kadınların erken bir tarihten itibaren simyaya dahil olduklarını göstermektedir), Comarius ve MS 300 civarında aktif olan ve belirli malzemelerdeki mükemmelliği ve saflığı keşfederken aynı zamanda ruhsal mükemmelliği bulmak için mistik bir arayış ekleyen Mısırlı Panopolisli Zosimus bulunmaktadır. Simya arayışının nispeten yaygın olduğu ve ciddiye alındığı, Roma İmparatoru Diocletianus'un (MS 284-305) eyaletin çok zenginleşmesine ve dolayısıyla çok asi olmasına karşı bir sigorta olarak konuyla ilgili Mısır metinlerinin imha edilmesini emretmesinden anlaşılmaktadır.

Simya bugün çok zorlama görünebilir, ancak her zaman böyle düşünülmüyordu ve bunun iyi bir nedeni vardı. Özellikle Helenistikte ve Roma Mısır'ında altın, gümüş, değerli taşlar ve mor gibi görünen ama aslında onlar olmayan malzemeler üretebilen antik zanaatkârlar vardı. Antik çömlek fırınlarında oksitleme ve redüksiyon, bitkisel veya hayvansal malzemeler kullanarak tekstil ürünlerinin boyanması ve daha güçlü hale getirmek için bazı metallerin zenginleştirilmesi veya demirci fırınında alaşımlar oluşturulması, insanlığın doğayı tam anlamıyla değiştirdiği süreçlerdir. Ayrıca Doğa Ana'nın kendisi de buzun eriyerek suya, odunun yanarak küle, sıvının buharlaşarak buhara dönüşmesi ya da volkanik lavların katılaşması gibi maddeleri her zaman bir formdan diğerine dönüştürüyordu. Doğa, herkes tarafından kolayca gözlemlenebilecek bazı harika dönüştürücü maddelere sahiptir. Yeterince büyük miktarlarda tüketildiğinde vücut üzerinde garip bir etkisi olan alkol buna bir örnektir. Alkol hızla buharlaşır, reçine gibi bazı maddeleri çözebilir, ancak bunun aksine diğer organik maddeleri korumak için de kullanılabilir ve hatta yakılabilir.

Gerçek simya ve doğanın taklidi ve hatta kontrolü, yetenekli zanaatkârların başarılarından sadece bir adım ötede görünüyordu. Aristoteles'in toprak, ateş, hava ve sudan oluşan dört element olduğuna dair ilkelerini takip ederek (ve çoğu simyacı bunu yaptı), bir sonraki adım bu elementlerin kendi kombinasyonlarını yapmanın bir yolunu bulmak ve böylece kişinin istediği herhangi bir malzemeyi yaratmaktı. Çoğu simyacı, eski simyacıların baz metalleri altına dönüştürmede zaten başarılı oldukları ancak sırrın kaybolduğu inancıyla teşvik edildiklerinden, bu tamamen olası bir sonraki adım olarak görülüyordu. Eski metinleri incelemek ve sonu gelmeyen deneyler yapmak bu kayıp bilgiyi mutlaka geri getirecektir, diye düşündüler.

Simya Tarifleri ve Ekipmanları

Eski simyacıların sıradan maddeleri değerli maddelere dönüştürmek için iki aşamalı bir stratejileri vardı. Birincisi, geride daha saf bir versiyon bırakmak için, örneğin belirli bir metalin belirli 'özellikleri' veya 'safsızlıkları' olarak kabul edilen şeyleri ortadan kaldırmaktı. İkincisi ise farklı maddeleri bir araya getirerek yeni bir malzeme ya da en azından bir tür kimyasal aşçılık çalışmasıyla yeni bir renkli versiyon yaratmaktı. Simyacılar tariflerinde her türlü malzemeyi kullanırlardı, ancak kükürt, tuz, soda, kurşun ve cıva favorileriydi; bunlardan ilki mumyalama gibi eski uygulamalarla ilişkili oldukları ve son ikisi de sıvı özellikleri olduğu için. Ekipmanlarında maddelerin ısıtıldığı potalar, minyatür fırınlar, cam tüpler ve beherler ve damıtma için aparatlar bulunuyordu. Dolayısıyla simyacıların çalışma tezgahları aslında ilk kimya laboratuarlarıydı. Yine de, işlemlerde çoğu zaman mistik bir unsur vardı. Birçok simyacı sadece doğru madde kombinasyonunun elde edilmesi gerektiğine değil, aynı zamanda deneylerin belirli zamanlarda yapılması gerektiğine de inanıyordu. Burçlar, büyüler ve efsunlar simyacının bilgi hazinesinin bir parçası olabilir.

Rönesans ve Bilimin Işığında

Antik metinlerin Rönesans döneminde yeniden ortaya çıkarılıp keşfedilene kadar kaybolmasıyla simya yüzyıllar boyunca gözden kaybolmuş gibi göründü. Bilimsel Devrime (1500-1700) yol açan deney ve bilimsel araştırmaya yönelik erken modern ilgi, simya çalışmalarında bir canlanmaya neden olmuştur. Simyacılar hala kurşun gibi baz metallerden altın elde etmek için felsefe taşı adını verdikleri ve genellikle diyagramlarında bir anka kuşuyla temsil edilen bir maddeyi kullanmayı deniyorlardı. Genellikle bir toz olarak kabul edilmesinin yanı sıra, felsefe taşının neyden yapıldığı konusunda bir fikir birliği yoktu; bazıları karışıma bir tutam saf altın içeren cıva eklemeyi tercih ederken (simyacılar tarafından genellikle akkor veya felsefi cıva olarak adlandırılır), diğerleri sade eski tuzu tercih ediyordu. Hükümdarlar felsefe taşını ele geçirmeye ve hem servetlerini hem de güçlerini artırmaya özellikle hevesliydiler, öyle ki birçok simyacı araştırmalarında hayati önem taşıyan mali desteği saraydan veya başka bir yerden buldu. Simya, özel olarak hazırlanmış maddelerin bilinen ilaçları geliştirebileceğine inanılan tıp gibi yeni alanlara da dallanmıştır.

Bu dönemde simyanın bir başka yeni yönü daha gelişti ve düşünürler simya ilkelerini tamamen felsefi sorgulama için bir alegori olarak ele aldılar. Simyacıların kendileri de araştırmaları ve içerikleri için giderek daha fazla alegorik ve metaforik bir dil kullanmışlardır. Simya süreçlerini tanımlamak için 'evlilik', 'doğum' ve 'ölüm' gibi yaygın sözcükler kullanılır. Simyacılar tarafından çok sevilen madde üçlüsü - cıva (uçuculuğu temsil eder), sülfür (yanıcılığı) ve tuz (kararlılığı) - Hıristiyanlığın Kutsal Üçlüsü ile bile eş tutulurdu. Simya, ruhun kurtuluşuna ulaşmak için bir yöntem olarak görülmeye başlandı. Uzun zamandır aranan çözümleri bulmak yerine, simya daha çılgın ve daha iddialı hale geliyor gibi görünüyordu, ancak krozelerde hala altın parıldamıyordu.

Simyacılar, belki de aklın ve Bilimsel Devrim'in kanıta dayalı bilimsel sorgulamasının artan önemine karşılık gelecek şekilde, çalışmaları hakkında çok daha gizli olma eğilimindeydiler. Simyacıların kendileri, oldukça şüpheli bir şekilde, yöntemlerinin yanlış ellerde çok fazla altın üretilmesine ve dünya ekonomisinin çökmesine neden olabileceği için gizliliklerinin gerekli olduğunu iddia ettiler. Kendisine Paracelsus (1493-1541) adını veren ve simyanın sırlarını herkes tarafından bilinmesini isteyen Alman simyacı gibi bu gizli yaklaşımın bazı istisnaları vardı. Daha da önemlisi, genel gizlilik, bilimin açıklığına ve hem Rönesans'ın hem de Bilimsel Devrim'in ayırt edici özelliklerinden biri olan akademisyenler arasındaki serbest bilgi alışverişine doğrudan karşıydı. Simyacılar, bilgilerini özel laboratuarlarıyla sınırlandırarak, kendilerini daha ana akım ve işbirlikçi akademisyenler tarafından kaybolmuş ve unutulmuş bulma tehlikesiyle karşı karşıyaydılar.

Simyacıların bir başka zayıflığı da genel olarak yöntemden yoksun olmalarıydı; onlar için önemli olan bir deneyin sonucuydu. Francis Bacon (1561-1626) gibi etkili isimler tarafından önerilen erken modern dönemin yeni bilimi, teleskop ve mikroskop gibi hassas aletleri kullanarak kesin ve sistematik yöntemlere ve olgusal gözlemlere çok daha fazla odaklanmış, simyacıların büyülü, mistik, ezoterik ve gelişigüzel deneylerini geride bırakmıştır. Simyanın uzun süreli pratik deney geleneği bilim insanlarınca takdir edilmekle birlikte, önemli bir zayıflığa da dikkat çekmişlerdir. Simyacıların aksine, Bacon ve diğerlerine göre bilim insanları deneylerine, bu deneylerin nihai sonuçlarının ne olabileceğine dair herhangi bir teorik önyargı olmaksızın yaklaşmalıdır. Dahası, bilimsel sorgulama artık deneylerin ayrıntılarının açıkça paylaşılmasını ve o alandaki bağımsız ve her şeyden önce eleştirel meslektaşlar tarafından test edilmesini gerektiriyordu.

Simya giderek düşük büyü ile ilişkilendirilmeye başlandı ve bu da Şeytan ile ilişkilendirildi. Pek çok simyacının sahtekar olduğu ortaya çıktı (genellikle altın olmayan bir şeyi altın olarak satmaya çalışırken yakalanıyorlardı). Sadece doğru maddeler bir araya getirildiğinde bir insan bile yapılabileceğine inanan simyacılarla alay edildi. Tüm bu sahte bilim, Ben Jonson'ın (yaklaşık 1572 - yaklaşık 1637) 1610 tarihli oyunu Simyacı'da olduğu gibi hicvedilmeye uygun hale geldi. Simya, hayranlık uyandıran olanaklara sahip bir uğraştan oldukça aptalca bir niş hobiye dönüşmüştü.

Düşüncenin ilerlemesine rağmen simya, erken modern dönem boyunca bazı entelektüellerin hayal gücünü etkilemeye devam etti ve 17. yüzyılın ortalarında Theatrum Chemicum ve Theatrum Chemicum Britannicum gibi konuyla ilgili önemli eserler yayınlanmaya devam etti. Hem erkekler hem de kadınlar simya yapmaya devam etti; 30 yıllık deneyime sahip bir kadın simyacı, 1561'de Leydi Isabella Cortese'nin Sırları'nı yazan bir İtalyan olan Isabella Cortese idi.

Simyanın elementleri anlama ve kontrol etme çabaları bazı bilim adamlarının ilgisini çekerken, bu en eski faaliyet aynı zamanda İsa Mesih'in ölümünü ve dirilişini belirli fiziksel maddelerde yankılanan dönüştürücü bir süreç olarak gören bazı Hıristiyanların da ilgisini çekmiştir.

Simya, bilimin bilgi ağacının köklerini besleyebildiği sürece ölmemişti. Robert Boyle (1627-1691) ve Isaac Newton (1642-1727) başta olmak üzere, dönemin en seçkin bilim insanlarından bazıları simya alanında kapsamlı deneyler yapmışlardır. Ancak onlarınki simyanın olanaklarına ve astronomi, tıp, fizik ile kimya gibi diğer alanlardaki çalışmalarına nasıl yardımcı olabileceğine dair dikkatli bir araştırmaydı. Simya, doğru bilimsel araştırmaların giderek artan sayıdaki bulgularının ağırlığı altında ezildikçe, bazı uygulayıcıların konu hakkında yazarken takma ad kullanmayı tercih etmeleri anlamlıdır; örneğin George Starkey (1627-1665) bazen Eirenaeus Philalethes ("gerçeğin barışçıl aşığı" olarak tercüme edilir) adını kullanmıştır. Tarihçi D. Wootton'ın belirttiği gibi, simya "1720'lerde tamamen itibarsız hale gelmişti" (355).

Simya, 18. yüzyıl boyunca özellikle Orta Avrupa'da uygulanmaya devam etti ve popülerliği arttığında masonluk gibi alanlarda sembolik bir önem kazandı. Ancak simyanın ömrü, akademisyenlerin ve bilim insanlarının 18. yüzyılın sonlarında simyanın temelini yıkan (daha sonra periyodik tablomuz haline gelen) değişmez elementler gibi yeni keşifler yapmasıyla sona erdi. Bilim insanları artık etrafımızdaki dünyaya dair hipotezlerini test etmek için geçmişe ve antik metinlere odaklanmak yerine geleceğe ve teknolojiye bakıyorlardı.

Bugün, modern nükleer fizikte nükleer füzyon yaratmak için olduğu gibi, atomların protonları, nötronları ve elektronlarıyla bir laboratuvarda uğraşmak, olağanüstü gücü ama muazzam hafifliğiyle karbon elyafı gibi harika malzemeler yaratmak ya da kusursuz pırıl pırıl elmaslar üretmek, hiç şüphesiz kadim simyacıları hayrete düşürürdü ama aynı zamanda belki de tüm maddenin temel yapı taşlarından oluştuğu şeklindeki temel kadim ilkeyi takip etmekte çok da yanlış yolda olmadıklarının hoş bir kanıtı olarak kabul edilirdi. Belki de felsefe taşı, doğa felsefesini nihayetinde modern bilime dönüştüren anahtar olduğunu kanıtlayan simyanın kendisidir.