İngiliz Kraliyet Mücevherleri

Günümüzde Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı monarşisinin Kraliyet Mücevherleri Londra Kulesi'nde muhafaza edilmekte olup, Kuh-i-Nur (Işık Dağı) ve Cullinan elmasları gibi daha sonraki pek çok parıltılı ilaveyle birlikte çoğunlukla M.S. 17. yüzyıla dayanmaktadır. Bununla birlikte, bu kraliyet hazineleri arasında pek çok orta çağ dönemine ait eşyalar da bulunmaktadır ve bu değerli taşların pek çoğu, günümüzde içinde bulundukları kraliyet taçlarından ve asalarından çok daha eski (ve genellikle daha karanlık) bir tarihe sahiptir. Krallar antik çağlardan beri başlarınına taç takmışlardır, ancak İngiltere'de, bilhassa Westminster Abbey'deki (Westminster'deki Aziz Peter Kilisesi) taç giyme töreni esnasında, o zamandan beri hemen hemen tüm hükümdarlar tarafından uygulanan bir gelenek olan şatafatlı gösteriş akımını başlatan kişi, M.S. 1066 yılında Fatih William olmuştur. Kraliyet Mücevherleri geleneksel taçlar, asalar ve kürelerin yanı sıra kaşıklar, kılıçlar, mahmuzlar ve tuzluk mahzenleri gibi bazı sıradışı eşyaları da içermektedir. Kraliyet Mücevherleri sürekli olarak halka açık sergilenmektedir, ancak Parlamento'nun Açılış Töreni ve devlet resepsiyonları gibi daha görkemli mekânlarda da zaman zaman yer almaktadırlar.

Tarihin Erken Dönemleri

Orta Çağ el yazmaları, taç giyme törenlerinde başpiskoposların hükümdarın başına taç taktığı sahnelerle bolca karşımıza çıkar, ancak bir taç giyme töreninin en eski ayrıntılı metin açıklaması M.S. 973 yılına ve Anglosakson kralı Edgar'ın (hükümdarlık dönemi M.S. 959-975) Bath kentinde gerçekleşen taç giyme törenine aittir. Bu tarihten önceki İngiliz kralları taç yerine gösterişli bir miğfer takmayı tercih etmiş olabilirler. Fatih William, Westminster Abbey'de taç giyme töreni düzenleme geleneğini başlatarak kendisi de M.S. 1066 yılının Noel gününde bu manastırda törenle başına taç takmıştı. Sonraki dönemlerde gelen kral ve kraliçeler, tarihle olan bağlarını koparmamak ve meşruiyetlerini göstermek amacıyla, günümüzde de taç giyme töreninin bir parçası olan pek çok törensel unsuru tekrarlamışlardır.

Monarşiye ait çeşitli kraliyet taçları ve mücevherleri genelde Londra Kulesi Westminster'da saklanır ya da hükümdarla birlikte krallık sınırları içinde dolaştırılırdı. Ayaklanma zamanlarında, Kraliyet Mücevherlerinin güvenliği daha yüksek bir yere götürülmesi gerekiyordu. Örneğin İngiltere'nin bahtsız Kralı John'un (hükümdarlık dönemi M.S. 1199-1216) Londra'nın hakimiyetini kaybetmesiyle birlikte, Ekim 1216'da isyancı baronlardan kaçarken Kraliyet Mücevherlerinin bazılarını bir nehirde kaybetmeyi başardı. Sonuç olarak, bir sonraki İngiltere kralı III. Henry (hükümdarlık dönemi M.S. 1216-1272) bazı yeni kraliyet hazinelerine gerek duymuştu. Henry, sonrasında aziz ilan edilen ve pek çok açıdan hem orta çağda hem de günümüzde monarşinin ruhani kurucusu olarak görülen Günah Çıkartıcı Edward'ın (hükümdarlık dönemi M.S. 1042-1066) hayranıydı. III. Henry, Westminster Abbey'de Günah Çıkartıcı Edward adına yeni bir tapınak inşa ettirmiş ve büyük olasılıkla onun kullandığı cüppeler, mücevherler ve altından yapılmış Sakson tacı ya da diadem, M.S. 13. yüzyılın yeni kraliyet hazinelerine dâhil edilmiştir. Günümüzde bu gelenek hala yeni bir hükümdarın taç giyme törenlerinde kullanılan her türlü tacın St. Edward'ın Tacı adıyla anılmasıyla görülmektedir (her ne kadar bu adı taşıyan özgün bir taç olsa da).

M.S. 1660 Yılı Restorasyonu

Ne yazık ki, M.S. 1649'da İngiltere Kralı I. Charles'ın (hükümdarlık dönemi 1600-1649) idam edilmesini ve monarşinin geçici süreliğine ortadan kaldırılmasını takiben özgün kraliyet hazinelerinin çoğu parça parça satılmış, eritilmiş ya da yok edilmiştir. M.S. 1649'dan önceki dönemde kralların portrelerinde, örneğin Daniel Mytens'in M.S. 1631'de yaptığı ve kralın arkasında büyük olasılıkla İngiltere Kralı VII. Henry (M.S. 1485-1509) adına yapılmış olan imparatorluk tacını gösteren I. Charles'ın portresinde, nelerin kaybedildiğine dair kışkırtıcı bakışlar görülebilir. M.S. 1660 yılında gerçekleşen monarşi restorasyonu, M.S. 1661 yılında II. Charles'ın (hükümdarlık dönemi M.S. 1660-1685) taç giyme töreni sırasında hemen uygulamaya konulacak olan yeni hazinesinin üretimini gerektirmişti. Her ne kadar hangi yöntemlerle bulundukları ya da yeniden edinildikleri tam olarak belli olmasa da, eski kraliyet hazinelerden kalan pek çok değerli taş M.S. 17. yüzyılın yeni Kraliyet Mücevherlerine dâhil edilmiştir.

M.S. 1649 öncesi kraliyet hazinelerinden günümüze ulaşan tam iki parça taç giyme töreni kaşığı ve kartal şeklinde ampulla'dır. Bu sonuncusu, kaşığa dökülen ve taç giyme töreninde hükümdarın mesh edilmesi işleminde kullanılan kutsal yağı muhafaza etmek amacıyla kullanılır. Mesh etme işlemi, başpiskopos tarafından hükümdarın başına, göğüs bölgesine ve avuç içlerine az miktarda yağ dökülmesiyle gerçekleştirilir. Her iki parça da altından yapılmıştır ve kaşık üzerindeki süslemelerin işlenişi M.S. 12. yüzyıla uzanırken, ampulla büyük olasılıkla M.S. 14. yüzyılda yapılmış ve daha sonra dış yüzeyi M.S. 17. yüzyılda yeniden işlenmiştir.

Kraliyet Taçları

St. Edward'ın Tacı

St. Edward'ın Tacı, büyük olasılıkla Parlamenter güçler nedeniyle hasara uğrayan taçlardan birinin parçalarından yararlanılarak, M.S. 1661 yılında II. Charles'ın taç giyme töreninde kullanılmak üzere yapılmıştır. Bu taç altından olup ağırlığı 2.3 kilodur (5 lbs) ve taç giyme töreninde kullanılır, ancak ağırlığından dolayı yalnızca hükümdarın taç giydiği esnada kullanılır. Bu taç sonrasında çoğu zaman yerini İmparatorluk Devlet Tacı gibi daha hafif başka bir taca bırakır. Koleksiyonda bulunan diğer pek çok taç gibi bunun da ermin kürkünden bir halkası ve Roma döneminden beri hükümdarlarla birlikte kullanılan mor renkli kadifeden bir iç kapağı vardır. Bu taç da diğerleri gibi kemerlere sahiptir ve ortasında, hükümdarın üzerinde yalnızca Tanrı'nın olduğunu sembolize eden bir haçla süslenmiş mini bir küre ya da monde (Türkçesi: dünya) bulunmaktadır. Ne tuhaftır ki, taç yalnızca bir taç giyme töreni söz konusu olduğunda kiralık mücevherlerle donatılmış ve ancak M.S. 1911'den sonra kalıcı olarak yerleştirilmiştir.

İmparatorluk Devlet Tacı

Ayrıca Devlet Tacı olarak da bilinen İmparatorluk Devlet Tacı, M.S. 1838'de Kraliçe Victoria'nın (hükümdarlık dönemi M.S. 1837-1901) taç giyme töreninde St. Edward Tacı'na daha hafif bir seçenek sunması amacıyla tasarlanmıştır. Bu taç aynı zamanda oğlu VII. Edward (M.S. 1901-1910) tarafından da kullanılmıştır. Ardından taç, VI. George (hükümdarlık dönemi M.S. 1936-1952) tarafından M.S. 1937'deki taç giyme töreninde ve kızı ile varisi II. Elizabeth (hükümdarlık dönemi M.S. 1952-2022) tarafından M.S. 1953'teki taç giyme töreninde kullanılmadan önce tacın iskeleti yeniden tasarlanmıştı. Bu taç aynı zamanda İngiliz Parlamento'nun Açılış Töreni gibi resmi günlerde de takılmaktadır (ya da en azından takdim edilmektedir).

Altından yapılmış ve meşe yaprağı desenleriyle süslenmiş olan bu taç belki de tüm taçlar arasında en gösterişli olanı olup, daha önceki dönemlerde yapılmış taçlardan getirilen pek çok taş barındırması nedeniyle de kuşkusuz en renkli olanıdır. Ağırlığı bir kilogramın (32 oz) biraz üzerinde olan bu tacın içinde 2.800'den fazla elmas, 17 safir, 11 zümrüt, dört yakut ve 269 inci bulunmaktadır. Bunların arasında merkezde yer alan Kara Prens Yakutu'nun (aslında pembemsi kırmızı ila turuncu renkte bir spinel taşı), altında 317 karatlık Cullinan II elmasının (Afrika'nın İkinci Yıldızı olarak da bilinir) yanı sıra 104 karatlık oval kesimli Stuart Safiri (arkaya yerleştirilmiş) ve St. Edward Safiri (tacın tepesindeki haçın ortasına yerleştirilmiştir) bulunmaktadır. Sekizgen şeklinde gül kesimli bir taş olan St. Edward'ın Safiri'nin Günah Çıkartıcı Edward'ın yüzüğünden alındığı söylenmektedir ki bu da bu taşı tüm Kraliyet Mücevherleri arasındaki en eski parça yapmaktadır. Kral bir keresinde yüzüğü bir dilenciye vermiş, ardından iki hacı tarafından kendisine iade edilmişti. Bu hacılar Suriye'de mucizevî bir rastlantıyla Evanjelist St. John'la karşılaşarak onun kılık değiştirmiş bir dilenci olduğunu açıklamışlardı. Tacın tepesinden (kemerin birleştiği yerden) sarkan dört uzun incinin geleneksel anlamda Kraliçe I. Elizabeth'e (hükümdarlık dönemi M.S. 1558-1603) ait olduğu düşünülür, ancak bu konuyla ilişkili hiçbir belgeye rastlanmamıştır.

Düzgün şekle sahip olmayan Kara Prens Yakutu, İngiltere Kralı III. Edward'ın (hükümdarlık dönemi M.S. 1327-1377) en büyük oğlu olan Woodstocklu Edward'a (M.S. 1330-1376), savaş becerilerine karşılık olarak M.S. 1367 yılında Kastilya Kralı I. Pedro tarafından verilmiştir. Büyük olasılıkla giydiği siyah zırh nedeniyle Edward, Kara Prens Edward olarak biliniyordu. Bu taş ilerleyen zamanlarda İngiltere Kralı V. Henry (hükümdarlık dönemi M.S. 1413-1422) tarafından M.S. 1415 yılında Agincourt Muharebesi'nde takılan bir tacın içine yerleştirilmiş ve uzun süre gerçek bir yakut olarak kabul edilmiştir.

Hindistan İmparatorluk Tacı

Hindistan İmparatorluk Tacı, V. George'un (hükümdarlık dönemi M.S. 1910-1936) M.S. 12 Aralık 1911'de düzenlenen Delhi Durbar'ında ('Delhi Sarayı') başına takması için, yani Hindistan İmparatoru unvanıyla ayrı bir taç giyme töreni gerçekleştirmesi amacıyla yapılmıştır. Her zamanki devlet törenlerinde kullanılan taçların ülke dışına çıkarılması bir kanunla yasaklandığı için özel bir taç yapılması gerekiyordu. Bu yeni taç sekiz yarım kemere sahiptir ve içinde Hindistan'dan gelen pek çok mücevher bulunmaktadır; bunların arasında en tepedeki haçta yer alan dört köşeli zümrüt dikkat çekmektedir. Çevresinde 6.002 adet elmas ve benzeri mücevherler bulunmaktadır; ancak bu kadar muhteşem bir nesnenin üretiminde harcanan zahmete rağmen taç yalnızca bir kez giyilmiştir.

Ana Kraliçe Elizabeth'in Tacı

Söz konusu bu taç M.S. 1937 yılında platinden yapılmıştır. Hindistan'dan gelen 105.6 karatlık Koh-i-Noor elması pek çok taçta kullanılmıştır, ancak bu elmas son olarak Ana Kraliçe Elizabeth'in tacında yer almaktadır. Pek çok değerli mücevher gibi Koh-i-Noor'un da köklü ve enteresan bir öyküsü bulunmaktadır. Büyük olasılıkla Deccan'daki Golconda madenlerinde bulunmuştu ve bir zamanlar Babür prensi Babür Şah'a (M.S. 1483-1530) ait idi. İranlı lider Nadir Şah (M.S. 1698-1747) M.S. 1739'da Delhi'yi ele geçirdiğinde, dönemin Babür İmparator'unun onu sarığında saklamaya çalışmasına rağmen elmasa sahip olmuştu. Nadir Şah bu taşı ilk gördüğünde onu bir 'ışık dağı' olarak tanımladı ve böylece Koh-i-Noor olarak anılmaya başlandı. M.S. 18. yüzyılın ortalarında Afganistanlı Durani'nin bu taşı ele geçirmesiyle mülkiyeti yeniden değişmişti. Ardından M.S. 1813 yılında Pencap hükümdarı Maharaja Ranjit Singh'e (M.S. 1780-1839) hediye edilmiştir.

Elmas ardından Doğu Hindistan Şirketi 1849'da bölgenin yönetimini ele geçirdiğinde ve İngiliz-Sih Savaşları'nı (1845-49) sona erdiren barış antlaşmasında taşın Kraliçe Victoria'ya verileceği belirtilmişti. Kraliçe elması eline aldığında, gül kesimindeki ışıltının az olmasından dolayı hoşnut olmadığı ve bu nedenle elması daha fazla yüzeyli oval kesimli bir pırlanta olarak yeniden işleme tabi tutturduğu (186 karattan 105 karata düşürerek) ve broş olarak taktığı söylenir. Bu muhteşem Koh-i-Noor elması, takan kadına şans, erkeğe ise uğursuzluk getirdiği söylenmektedir, dolayısıyla yalnızca farklı Kraliçe eşlerinin taçlarında görülmüştür. Ana Kraliçe'nin tacı ayrıca çoğunluğu Kraliçe Victoria'nın koleksiyonundan gelen 2.800 elmasla da donatılmıştır. Dikkat çeken bir elmas Koh-i-Noor'un alt kısmında yer alır ve 17 karat ağırlığındadır. Bu elmas Kraliçe Victoria'ya Osmanlı Sultanı tarafından Kırım Savaşı (M.S. 1853-56) sırasındaki yardımları için teşekkür mahiyetinde verilmiştir.

Öteki Kraliyet Taçları

Koleksiyondaki öteki kraliyet taçları arasında Modenalı Mary'nin (İngiltere Kraliçesi II. James'in eşi, hükümdarlık dönemi M.S. 1685-1688) M.S. 1685 yılındaki taç giyme töreninde kullanılan tacı da bulunmaktadır. Taç altından yapılmış olup elmas ve incilerle süslenmiştir. Sade olduğu kadar zarif Kraliçe Victoria'nın Tacı (M.S. 1870), Kraliçe Mary'nin Tacı (V. George'un eşi), bir diadem'e dönüşmesi amacıyla üzerindeki kemerler çıkarılabilen ve bir prens tacı olarak bir kral ya da kraliçe tacında olması gereken iki kemer yerine yalnızca bir kemere yer veren, M.S. 18. yüzyılın sonlarına ait altın Galler Prensi Tacı bulunmaktadır.

Asalar, Değnekler ve Küreler

Asa, geleneksel bir kraliyet gücü ve adalet sembolüdür. Hükümdar Asası (diğer adıyla Kral Asası) tarihte ilk kez M.S. 1661 yılında yapılmış ve sonrasında üzerinde bazı değişiklikler yapılmıştır. Günümüzde, tepesinde Afrika'nın İlk Yıldızı olarak da bilinen 530 karatlık Cullinan I elması bulunmaktadır. Afrika'nın dört yıldızından en büyüğü olan ve adını Transvaal'de (eski bir güney Afrika kenti) bulunduğu madenin yöneticisinden alan armut biçimli elmas, dünyanın en büyük renksiz yüksek kaliteli kesim elması olma özelliğini taşıyor. İşlenmemiş 3,106 karatlık elmas, Transvaal Yönetimi tarafından VII. Edward'a (hükümdarlık dönemi M.S. 1901-1910) 66. doğum günü hediyesi olarak verilmiştir. Ne tuhaftır ki, herkesin hakiki taşın bulunduğunu düşündüğü zırhlı bir gemide bir yem kullanılırken, elmas yalnızca taahhütlü posta ile gönderilmiştir.

Bu elmas M.S. 1908 yılında dokuz büyük taş (Cullinan I - IX) ve 96 küçük harika kesimli elmas şeklinde kesilmiştir. En büyük taş olan Cullinan I ise M.S. 1911 yılında V. George'un taç giyme töreni vesilesiyle Hükümdar Asasına ilave edilmiştir. Cullinan II, görüldüğü kadarıyla, İmparatorluk Devlet Tacı'na yerleştirilmiştir, ancak hem Kraliçe Alexandra (Edward VII'nin eşi) hem de Kraliçe Mary tarafından uygulandığı gibi, her iki taş da çıkarılıp birleştirilebilir ve kolye olarak takılabilir, hatta Kraliçe Mary Cullinan I ve II'den oluşan bir kolye ile birlikte Cullinan III ve IV'ten oluşan başka bir kolyeyi aynı anda takmıştır.

Taç Mücevherleri'ndeki diğer asaların tepesinde hükümdarın halkının koruyucusu rolünü temsil eden bir güvercin bulunur. Kraliçe eşleri tarafından tutulan fildişi asalar da vardır. Tepesinde bir haç bulunan Hükümdar Küresi, Hıristiyan hükümdarın seküler dünya üzerindeki hakimiyetini sembolize eder ve taç giyme töreni sırasında hükümdarın sol eline yerleştirilir. İnciler, değerli taşlar ve haçın altında büyük bir ametist bulunan içi boş altın küre MS 1661 yılında yapılmış ve o tarihten bu yana her taç giyme töreninde kullanılmıştır.

Çok Çeşitli Parçalar

Kraliyet Mücevherleri arasında taç ve asaların yanı sıra pek çok parça bulunmaktadır. Tören asaları, yüzükler, bilezikler, altın cübbeler, trompetler, şamdanlar, tuzluklar, maşrapalar, kadehler, tabaklar, devasa bir şarap kâsesi ve kraliyet vaftiz törenlerinde kullanılan bir vaftiz su kabı ve kurnası bulunmaktadır. Belirtildiği üzere, bu eserlerin en eskisi M.S. 12. yüzyıldan kalan, üzerinde kayış işçiliği ve telkâri işlemeler bulunan Taç Giyme Töreni Kaşığı'dır. Kutsal yağı muhafaza etmek amacıyla kullanılan kartal şeklinde ampulla, çıkarılabilir başlığın eski tip vidası güvenilir bir gösterge ise, büyük olasılıkla MS 14. yüzyılın sonlarına aittir. Ampullanın dış yüzeyi M.S. 17. yüzyılda yeniden işlenmiştir.

Kraliyet Mücevherlerindeki yüzükler arasında hükümdarın sol elinin üçüncü parmağına (geleneksel anlamda evlilik yüzüğünün takıldığı yere) takılan 'Kraliyet Haysiyet Yüzüğü' de yer almaktadır. Günümüzde kullanılan Hükümdar Yüzüğü, aslen M.S. 1831 yılında IV. William (M.S. 1830-1837) adına yapılmıştır ve üzerinde tek bir safirden oluşan mavi bir arka plana karşılık yakuttan yapılmış St. George (İngiltere'nin koruyucu azizi) haçı bulunmaktadır.

Hükümdarlar geleneksel anlamda aynı zamanda bir Orta Çağ şövalyesi olduğundan, taç giyme töreninde altın mahmuzlar ve kılıç gibi söz konusu mertebeyle ilişkili sembollere rastlanmaktadır. Taç Mücevherlerinde tamamı zengin bir tarzda dekore edilmiş ve mücevherlerle bezenmiş pek çok kılıç bulunmaktadır. Günümüzdeki taç giyme törenlerinde hükümdara verilen kılıçlar, M.S. 1678'den kalma Devlet Kılıcı ve ilk kez IV. George (hükümdarlık dönemi M.S. 1820-1830) tarafından M.S. 1821'deki taç giyme töreninde kullanılan Mücevherlerle İşlenmiş Takdim Kılıcı'dır. Bu son kılıcın kınına İngiltere, İskoçya ve İrlanda'nın ulusal amblemlerini simgeleyen mücevherler işlenmiştir. Diğer kılıçlar arasında Geçici Adalet Kılıcı, Ruhani Adalet Kılıcı ve ucu keskin olmayan Merhamet Kılıcı (diğer adıyla 'Curtana') bulunmaktadır; bunların hepsi taç giyme töreninde kullanılır ve tamamı M.S. 1649 yılında Kraliyet Mücevherlerinin yok edilmesinden geriye kalanlardır.

Günümüzde Tower koleksiyonunda 10 adet tören topuzu (ve Parlamento, Lortlar Kamarası ve diğer bir üçü de Westminster'da) bulunmaktadır ve bunlar geleneksel anlamda taç giyme töreni sırasında güvenlik görevlileri tarafından taşınmaktadır. Bunlar M.S. 1661 yılında yapılmıştır ve her biri 1.5 metre (4,9 ft.) uzunluğunda ve 10 kilo (22 lbs) ağırlığındadır. M.S. 1820-30 yıllarında altından yapılan ve 248 kilogram (546 lbs) ağırlığında olan bir metre genişliğindeki devasa Büyük Punç Kasesi vardır. Bu kase 144 şişe şarabı soğutabilecek şekilde tasarlanmıştır. Koleksiyonda daha küçük ölçekte, (tuzun değerli bir ürün olduğu günlerden kalma) pek çok süslü tuz mahzeni bulunmaktadır; bunların belki de en etkileyicisi M.S. 1630 yılında bir kaleyi andıracak şekilde yapılmış altın ve mücevherlerle kaplı Exeter Tuz Mahzenidir. Bu mahzen ve diğer servis öğeleri, M.S. 1821 yılında düzenlenen bu tür etkinliklerin sonuncusu olan taç giyme törenlerinde kullanılmak üzere yapılmıştır.

Günümüzde Kraliyet Mücevherleri

'Albay' Blood'ın (Thomas Blood) M.S. 1671 yılında Londra Kulesi'nin alt katındaki Martin Kulesi'nde saklanan Kraliyet Mücevherlerini çalmaya teşebbüs etmesinden bu yana, bu mücevherlerin güvenliğini arttırmaya yönelik girişimlerde bulunulmuştur. Günümüzde ziyaretçiler Waterloo Kışlası'ndaki Mücevher Evi'ndeki (Jewel House) değerli hazineleri hayranlıkla izleyebilmekte ve bu hazineleri, biraz da cezbedici bir amaçla, ışıltılı cam vitrinlerin yanından usulca geçen yürüyen bir yolun üzerinde ayakta durarak inceleyebilmektedirler. Kraliyet Mücevherleri'nin pek çok parçası resmi davetlerde daha seçkin bir izleyici kitlesi tarafından görülebilir. Kraliçe II. Elizabeth mücevherlerin pek çoğunu bizzat takmaya ya da kraliyet ailesinin diğer üyelerinin ziyarete gelen devlet başkanlarını ağırladıkları resmi davetlerde takmalarına müsaade etmeye devam etmektedir. Örneğin, Kraliyet ailesi mensupları tarafından 'cipler' adıyla bilinen Cullinan III ve IV elmasları bazen Kraliçe ve Cornwall ile Cambridge Düşesleri tarafından platinden yapılmış bir broş ve kolye olarak takılmaktadır.