Πρώτη Μεταβατική Περίοδος της Αιγύπτου

Η Πρώτη Μεταβατική Περίοδος της Αιγύπτου (2181-2040 π.Χ.) είναι η εποχή που ακολούθησε το Αρχαίο Βασίλειο (περίπου 2613-2181 π.Χ.) και προηγήθηκε του Μέσου Βασιλείου (2040-1782 π.Χ.) στην αιγυπτιακή ιστορία. Το όνομα δόθηκε στην εποχή από τους αιγυπτιολόγους του 19ου αιώνα μ.Χ. και όχι από τους αρχαίους Αιγυπτίους.

Οι σταθερές εποχές της αιγυπτιακής ιστορίας αναφέρονται ως "βασίλεια", ενώ οι εποχές πολιτικής διαμάχης ή αστάθειας είναι γνωστές ως "μεταβατικές περίοδοι". Η περίοδος αυτή έχει χαρακτηριστεί από καιρό ως "σκοτεινός αιώνας", όταν η κεντρική κυβέρνηση του Αρχαίου Βασιλείου, η οποία είχε οικοδομηθεί κατά το πρότυπο της Πρώιμης Δυναστικής Περιόδου στην Αίγυπτο (περ. 3150-2613 π.Χ.) κατέρρευσε και βύθισε τη χώρα στο χάος. Η πρόσφατη επιστημονική έρευνα έχει αναθεωρήσει αυτή την άποψη και τώρα η Πρώτη Μεταβατική Περίοδος θεωρείται ως μια εποχή αλλαγής, όπου η εξουσία και τα έθιμα που υπαγόρευε η μοναρχία στη Μέμφιδα, πρωτεύουσα του Αρχαίου Βασιλείου της Αιγύπτου, διαδόθηκαν σε όλη τη χώρα σε όσους είχαν παραδοσιακά χαμηλότερο κύρος.

Πιθανώς ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσουμε την Πρώτη Μεταβατική Περίοδο της Αιγύπτου είναι να εξετάσουμε τον σύγχρονο καπιταλισμό του λιανικού εμπορίου και τον μαζικό καταναλωτισμό. Στα μέσα του 19ου αιώνα μ.Χ. (περ. 1858) το αμερικανικό πολυκατάστημα Macy's στη Νέα Υόρκη καυχιόταν ότι πουλούσε "Αγαθά κατάλληλα για τον εκατομμυριούχο σε τιμές κοντά ν τα εκατομμύρια" (14th Street Tribune, 2). Πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση και τον μαζικό καταναλωτισμό, ορισμένα αγαθά ήταν διαθέσιμα μόνο στους πλούσιους που είχαν το διαθέσιμο εισόδημα για να ξοδέψουν σε τέτοιες αγορές. Με την άνοδο των πολυκαταστημάτων όπως τα Macy's, μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση και τη μαζική παραγωγή, αυτού του είδους τα αγαθά, αν και κατώτερης ποιότητας, ήταν διαθέσιμα στον καθένα σε πολύ μειωμένο κόστος.

Αυτό ακριβώς συνέβη κατά την Πρώτη Ενδιάμεση Περίοδο της Αιγύπτου. Εκείνοι που προηγουμένως δεν μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά περίτεχνα σπίτια, κήπους, τάφους, επιτύμβιες επιγραφές ή τα δικά τους κείμενα των πυραμίδων που θα τους καθοδηγούσαν στη μετά θάνατον ζωή, τώρα ανακάλυψαν ότι μπορούσαν, επειδή ο πλούτος δεν ήταν πλέον μόνο στα χέρια των ευγενών της ανώτερης τάξης. Ενώ κάποτε μόνο ο βασιλιάς είχε επιτύμβιες επιγραφές με τη μορφή των Κειμένων Πυραμίδας, τώρα οι ευγενείς, οι αξιωματούχοι και οι απλοί άνθρωποι είχαν επίσης έναν οδηγό για τον κάτω κόσμο μέσω των Κειμένων των Φερέτρων.

Αυτό κατέστη δυνατό λόγω της κατάρρευσης της κεντρικής κυβέρνησης στη Μέμφιδα και της ανόδου των μεμονωμένων νομάρχων (διοικητών ή διαχειριστών νομών, αιγυπτιακών περιφερειών), οι οποίοι τελικά κατείχαν μεγαλύτερη εξουσία από τον βασιλιά της Αιγύπτου. Καθ' όλη τη διάρκεια της 4ης Δυναστείας του Αρχαίου Βασιλείου, μεγάλη ποσότητα πόρων και ανθρώπινου δυναμικού είχε διατεθεί για την κατασκευή των πυραμίδων και των νεκροταφείων στη Γκίζα, και καθώς η τοποθεσία αυτή μεγάλωνε, μεγάλωνε και η δύναμη του ιερατείου που διαχειριζόταν και φρόντιζε την τοποθεσία αλλα και άλλες παρόμοιες.

Οι νεκροθάφτες ιερείς, ιδίως εκείνοι που συνδέονταν με τον θεό ήλιο Ρα, άρχισαν να συγκεντρώνουν περισσότερο πλούτο από πολλούς ευγενείς. Οι ιερείς ήταν αρκετά ισχυροί ώστε να επηρεάζουν τους τοπικούς αξιωματούχους, και καθώς οι ιερείς αποκτούσαν μεγαλύτερη δύναμη, το ίδιο έκαναν και οι νομάρχες. Καθώς οι μεμονωμένοι νομάρχες γίνονταν πιο πλούσιοι, περισσότεροι άνθρωποι μπορούσαν να αγοράζουν αγαθά και υπηρεσίες που προηγουμένως ήταν διαθέσιμες μόνο στους πλούσιους.

Αυτή η άνοδος του ιερατείου, σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, όπως η έλλειψη διαδόχου για τον μακρόβιο Πέπι Β' και μια σοβαρή ξηρασία, επέφερε την κατάρρευση της πολιτικής δομής του Αρχαίου Βασιλείου και μετέφερε την Αίγυπτο στην Πρώτη Μεταβατική Περίοδο, αλλά, και πάλι, δεν πρέπει να θεωρηθεί ως "σκοτεινός αιώνας" ή ως εποχή του χάους.

Ήταν μια περίοδος αλλαγής για την Αίγυπτο, και όταν αυτή η αλλαγή αφομοιώθηκε στον πολιτισμό, η χώρα αναδύθηκε στην εποχή του Μέσου Βασιλείου και συνέχισε. Η έλλειψη αξιόπιστων αρχείων, ιδίως για την 7η και την 8η δυναστεία, συμβάλλει στη φήμη της εποχής ως "σκοτεινής εποχής", όπως και η ποιότητα της τέχνης και της αρχιτεκτονικής που παρήχθησαν.

Επιπλέον, η έλλειψη ισχυρής κεντρικής κυβέρνησης - και οι τριβές μεταξύ Κάτω και Άνω Αιγύπτου - έχουν χαρακτηρίσει την εποχή αυτή ως χαοτική και άνομη. Αν και η χώρα δεν διέθετε την ενότητα που διατηρούσε από την εποχή του Νάρμερ (γνωστού και ως Μένες, περίπου το 3150 π.Χ.), η Αίγυπτος της Πρώτης Μεταβατικής Περιόδου απείχε πολύ από το ξέφρενο χάος που παραδοσιακά της αποδίδεται από μεταγενέστερους συγγραφείς. Η περίοδος αυτή έληξε με την άνοδο του Μεντουχοτέπ Β΄ της Θήβας (περ. 2061-2010 π.Χ.), ο οποίος ένωσε τη χώρα υπό την εξουσία του και εγκαινίασε την εποχή που είναι γνωστή ως Μέσο Βασίλειο της Αιγύπτου.

Η Φύση της Πρώτης Μεταβατικής Περιόδου

Κατά την εποχή του Αρχαίου Βασιλείου, οι ηγεμόνες διέθεταν τεράστιους πόρους σε νεκροταφεία, όπως αυτό στο οροπέδιο της Γκίζας με τις περίφημες πυραμίδες του. Καθώς αυτά τα περίτεχνα συγκροτήματα γίνονταν όλο και περισσότερα, απαιτούσαν περισσότερους ιερείς και λειτουργούς για τη φροντίδα τους. Η κύρια νεκρόπολη του Αρχαίου Βασιλείου ήταν στη Γκίζα, αλλά υπήρχαν επίσης νεκροταφεία στη Σακκάρα και στο Αμπουσίρ και αλλού. Οι ηγεμόνες του Αρχαίου Βασιλείου ανέθεταν επίσης αρμοδιότητες στους νομάρχες και τους κατώτερους διοικητικούς υπαλλήλους, οι οποίοι εκτελούσαν τα καθήκοντά τους σύμφωνα με τις επιθυμίες του βασιλιά. Όπως σημειώνει ο ιστορικός Marc van de Mieroop:

Ένας άνθρωπος μόνος του ποτέ δεν κατείχε τις παντοδύναμες κεντρικές εξουσίες, ακόμη και αν η ρητορική του Αρχαίου Βασιλείου καθιστούσε τον βασιλιά πηγή κάθε εξουσίας. Οι βασιλείς χρειάζονταν αξιωματούχους για να διευθύνουν τις πολύπλοκες λειτουργίες της αυλής και ανέκαθεν επιβράβευαν αυτούς τους ανθρώπους, μεταξύ άλλων με δώρα ταφής και με νεκρικές λατρείες που λάμβαναν προμήθειες από κτήματα που είχαν διατεθεί για τον σκοπό αυτό. (86)

Κατά τη διάρκεια της 5ης δυναστείας του Αρχαίου Βασιλείου, ο βασιλιάς Djedkare Isesi (2414-2375 π.Χ.) αποκέντρωσε την κυβέρνηση και ανέθεσε περισσότερες αρμοδιότητες σε αυτούς τους νομάρχες. Ταυτόχρονα, οι πόροι του βασιλικού θησαυροφυλακίου εμπλούτιζαν τους ιερείς σε αυτά τα νεκροταφεία και τα δώρα του βασιλιά προς τους νομάρχες απομυζούσαν περαιτέρω κεφάλαια από τον θρόνο κι έτσι πλούτιζαν τις επαρχιακές περιοχές.

Επομένως, η Πρώτη Μεταβατική Περίοδος χαρακτηρίζεται κυρίως από την αύξηση της εξουσίας των επαρχιακών διοικητών των διαφορετικών περιοχών και τη μείωση της εξουσίας της κεντρικής κυβέρνησης στη Μέμφιδα. Αυτή η μετατόπιση της εξουσίας είναι εμφανής σε κάθε πτυχή των αρχαιολογικών και λογοτεχνικών μαρτυριών. Τα μεγάλα μνημεία του Αρχαίου Βασιλείου στην κλίμακα των πυραμίδων της Γκίζας δεν κατασκευάζονταν πλέον κατά την Πρώτη Μεταβατική Περίοδο, επειδή δεν υπήρχε ένας ισχυρός κεντρικός κυβερνήτης για να τα παραγγείλει και να τα πληρώσει και καμία γραφειοκρατία για να οργανώσει το σημαντικό εργατικό δυναμικό.

Η έλλειψη επιβλητικών μνημείων από αυτή την περίοδο, καθώς και η κατώτερη ποιότητα των έργων τέχνης και η έλλειψη ιστορικών αρχείων (τα ονόματα και οι ημερομηνίες των βασιλιάδων είτε λείπουν είτε συγχέονται για την 7η έως τη 10η δυναστεία) ενθάρρυναν τους πρώτους μελετητές της αιγυπτιακής ιστορίας να συμπεράνουν ότι η κατάρρευση του Αρχαίου Βασιλείου έριξε την Αίγυπτο σε μια περίοδο χάους και σύγχυσης, αλλά, όπως σημειώθηκε, αυτό δεν ισχύει. Ο αιγυπτιολόγος Stephan Seidlmayer γράφει:

Τα αρχαιολογικά και επιγραφικά δεδομένα της Πρώτης Μεταβατικής Περιόδου υποδεικνύουν την ύπαρξη ενός ακμάζοντος πολιτισμού στα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα, καθώς και έντονη ανάπτυξη στις επαρχιακές πόλεις της Άνω Αιγύπτου. Η Πρώτη Μεταβατική Περίοδος, αντί να αποτελεί μια απόλυτη κατάρρευση της αιγυπτιακής κοινωνίας και του πολιτισμού στο σύνολό τους, χαρακτηρίζεται από μια σημαντική, αν και προσωρινή, μετατόπιση των κέντρων δραστηριότητας και δυναμισμού της. (Shaw, 110)

Ο ισχυρισμός ότι ο πολιτισμός κατέρρευσε μπορεί να είναι αληθινός μόνο από την άποψη ενός αριστοκράτη που ζούσε εκείνη την εποχή. Η παλαιά τάξη πραγμάτων ενός βασιλιά και μιας κεντρικής κυβέρνησης αντικαταστάθηκε από τις περιφερειακές κυβερνήσεις των νομάρχων, παρόλο που, στα πρώτα χρόνια της εποχής, οι βασιλείς εξακολουθούσαν να προσπαθούν να κυβερνούν από τη Μέμφιδα. Καθώς όμως η δύναμή τους μειωνόταν ολοένα και περισσότερο, οι ξεχωριστές περιφέρειες άκμασαν και το παλιό πρότυπο ανατράπηκε. Η αιγυπτιολόγος Barbara Watterson σχολιάζει σχετικά:

Η απώλεια της κεντρικής εξουσίας κατά την Πρώτη Μεταβατική Περίοδο θα έπρεπε να είχε οδηγήσει σε κατάρρευση της κοινωνικής τάξης, αλλά η αιγυπτιακή κοινωνία παρέμεινε ιεραρχική, με τους τοπικούς κυβερνήτες να αναλαμβάνουν την ηγεσία της κοινωνίας. Κατά την περίοδο που ακολούθησε το τέλος του Αρχαίου Βασιλείου, άνθρωποι με αρκετά χαμηλή κοινωνική θέση κατείχαν τάφους, οι οποίοι μέχρι τότε ήταν προνομιούχοι, και συχνά απασχολούσαν ντόπιους τεχνίτες με περιορισμένο ταλέντο για να τους κατασκευάσουν. Οι περισσότεροι από αυτούς τους τάφους, που ήταν κατασκευασμένοι από πλίνθους, έχουν εξαφανιστεί: αλλά πολλές από τις πέτρινες επιτύμβιες στήλες που σχετίζονταν με αυτούς έχουν επιβιώσει. Οι στήλες είναι χαραγμένες με σύντομες βιογραφίες των ενοίκων, ανθρώπων περήφανων για την περιοχή τους και έντονα πιστών στους τοπικούς άρχοντες, οι οποίοι, κατά την Πρώτη Μεταβατική Περίοδο, φρόντιζαν για την ευημερία τους, διατηρώντας παράλληλα την κοινωνική τάξη. (52)

Όσοι ισχυρίζονται ότι η Πρώτη Μεταβατική Περίοδος ήταν μια καταστροφή για την Αίγυπτο βασίζουν το συμπέρασμά τους μόνο στην άποψη της ανώτερης τάξης και στην παραδοσιακή αντίληψη της αιγυπτιακής διακυβέρνησης από την Πρώιμη Δυναστική Περίοδο έως το Αρχαίο Βασίλειο. Η αιγυπτιακή ιστορία μέχρι εκείνη την εποχή επικεντρωνόταν στον βασιλιά και τα επιτεύγματά του, αλλά με την παρακμή της συγκεντρωτικής εξουσίας ο "απλός λαός της Αιγύπτου πήρε το κέντρο της προσοχής και άφησε πίσω του τις δικές του ιστορίες, όσο περιορισμένες κι αν ήταν.

Όπως σημειώνει ο Siedlmayer, κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής "η αγροτική Αίγυπτος έγινε οικονομικά πλουσιότερη και πολιτισμικά πιο πολύπλοκη" (Shaw, 112). Το επίκεντρο δεν ήταν πλέον ο βασιλιάς, αλλά οι περιφερειακοί διοικητές και οι ζωές όσων βρίσκονταν στην περιφέρειά του. Ο Siedlmayer γράφει:

Στο κλειστό πολιτικό σύστημα του Αρχαίου Βασιλείου, ο βασιλιάς ήταν η μόνη πηγή νόμιμης εξουσίας. Όλες οι ενέργειες των αξιωματούχων στηρίζονταν στις εντολές του και αυτός έκρινε και επιβράβευε τα προσόντα τους. Όταν όμως η εξουσία της βασιλείας εξασθένησε, προέκυψε μια πιο ανοιχτή κατάσταση. Τώρα, οι τοπικοί άρχοντες μπορούσαν να ενεργούν σύμφωνα με τους δικούς τους στόχους. (Shaw, 121)

Η πολιτισμική εικόνα που προκύπτει από την εξέταση των στοιχείων της εποχής δεν υποστηρίζει μια χαοτική "σκοτεινή εποχή", αλλά απλώς ένα διαφορετικό κοινωνικό και πολιτικό παράδειγμα από αυτό που είχε προηγηθεί. Η κακή εικόνα αυτής της εποχής, όπως σημειώθηκε, οφείλεται στην έλλειψη ιστορικών αρχείων και στην τάση των πρώτων μελετητών να αποδέχονται μεταγενέστερα λογοτεχνικά έργα ως ιστορικά ντοκουμέντα.

Η Έλλειψη Αρχείων & ο Πάπυρος Ipuwer

Η σοβαρότερη δυσκολία στην κατανόηση αυτής της περιόδου είναι προφανώς η έλλειψη ιστορικών αρχείων. Το Αρχαίο Βασίλειο είχε διατηρήσει την ιστορία της Αιγύπτου σε πέτρα μέσω της κατασκευής των πυραμίδων και των νεκροταφείων, τα οποία διηγούνταν τις ιστορίες τους. Κατά την Πρώτη Μεταβατική Περίοδο, χωρίς κεντρική κυβέρνηση για τη διαχείριση των υποθέσεων, κάθε μεμονωμένη περιφέρεια φρόντιζε τον εαυτό της με μεγαλύτερη ή μικρότερη φροντίδα για τη διατήρηση της ιστορίας της εποχής. Οι μεταγενέστερες περίοδοι αναπολούσαν αυτή την εποχή ως "σκοτεινή εποχή" επειδή φαινόταν τόσο αντίθετη προς τις αιγυπτιακές αξίες.

Η πιο σημαντική έννοια για τους αρχαίους Αιγυπτίους ήταν η αρμονία (ma'at) και η εποχή της Πρώτης Μεταβατικής Περιόδου ήταν κάθε άλλο παρά αρμονική. Ο βασιλιάς είχε θεωρηθεί ως εκπρόσωπος των θεών, ως γιος του θεού, ο οποίος διατηρούσε, ως θεϊκή εντολή, την αρμονία στη ζωή των υπηκόων του. Ο Siedlmayer γράφει πώς οι Αιγύπτιοι αισθάνονταν ότι "οι άνθρωποι θα ήταν αβοήθητοι χωρίς τους ηγεμόνες τους. Από μόνοι τους, δεν θα ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους της ζωής" (Shaw, 120). Αυτή συνέχισε να είναι η επικρατούσα άποψη πολύ μετά την Πρώτη Μεταβατική Περίοδο, όπως σημειώνει ο Marc van de Mieroop:

Η Πρώτη Μεταβατική Περίοδος εμφανίζεται σε πολλά έργα για το Μέσο Βασίλειο, πάντα με αρνητικούς όρους ως περίοδος αναταραχής. Ενώ οι ιστορικοί στο παρελθόν θεωρούσαν αυτές τις περιγραφές ως ακριβείς αντανακλάσεις, σήμερα βλέπουμε αυτά τα έργα, που γράφτηκαν τουλάχιστον 50 χρόνια μετά την επανένωση της Αιγύπτου, να εκφράζουν τις ανησυχίες των ανθρώπων του Μέσου Βασιλείου. Δεν αποτελούν πηγή για την Πρώτη Μεταβατική Περίοδο, η οποία παραμένει δύσκολα μελετήσιμη. (79-80)

Τα έργα του Μέσου Βασιλείου στα οποία αναφέρεται ο van de Mieroop απεικονίζουν σχεδόν καθολικά μια σκοτεινή και άνομη εποχή, κατά την οποία δεν υπήρχε βασιλιάς στη χώρα και επικρατούσε το χάος. Το πιο διάσημο από αυτά τα έργα είναι ο πάπυρος Ipuwer (γνωστός ως Οι θρήνοι του Ipuwer ή Οι παραινέσεις του Ipuwer), στον οποίο ένας γραφιάς του Μέσου Βασιλείου θρηνεί για τα βάθη στα οποία έχει πέσει η χώρα.

Ο πάπυρος Ipuwer θεωρείται από καιρό ότι αναφέρεται στην εποχή της Πρώτης Μεταβατικής Περιόδου, και αυτή η ερμηνεία επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τους μελετητές και τους ιστορικούς στο παρελθόν, οι οποίοι απεικόνιζαν την εποχή αυτή ως "σκοτεινή εποχή". Σε πολύ σημαντικό βαθμό, ωστόσο, ο ομιλητής στον πάπυρο Ipuwer απλώς θρηνεί για μια αλλαγή στην κοινωνική δομή την οποία δεν εγκρίνει:

Οι φτωχοί άνθρωποι έχουν γίνει άνθρωποι του πλούτου. Αυτός που δεν μπορούσε να αγοράσει σανδάλια κατέχει πλούτη. Ο ληστής κατέχει πλούτη, ο ευγενής είναι κλέφτης... Χρυσός, λάπις λαζούλι, ασήμι και τυρκουάζ, καρνεόλη, αμέθυστος είναι κρεμασμένα στο λαιμό των δούλων [ενώ] οι ευγενείς περιφέρονται στη γη.

Ο πάπυρος Ipuwer αναφέρει επίσης ότι δεν υπάρχει "κανένας άνθρωπος του χθες" και ότι "έχει χαθεί ό,τι χθες φαινόταν" θρηνώντας για το παρελθόν και τον τρόπο που ήταν κάποτε η ζωή. Οι πολυάριθμες αναφορές στο πώς οι κατώτεροι συμπεριφέρονται τώρα ως ευγενείς αντικατοπτρίζουν μια νοσταλγία για μια εποχή όπου η κοινωνική τάξη τηρούνταν πιο αυστηρά, μια εποχή πολύ περισσότερο αρεστή στον συγγραφέα. Ο στίχος "κάθε νεκρός είναι σαν καλοστεκούμενος άνθρωπος" αντιτίθεται στο ότι οι άνθρωποι χαμηλότερης κοινωνικής θέσης μπορούν τώρα να έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράζουν τα είδη των τάφων που μόνο οι πλούσιοι και οι ευγενείς μπορούσαν κάποτε.

Επιπλέον, ο γραφέας θρηνεί για την κακή ποιότητα των αγαθών της εποχής του παραπονούμενος: "τα υλικά για κάθε είδους τέχνη έχουν τελειώσει", γεγονός που έχει ερμηνευτεί ως αναφορά στη μαζική παραγωγή αγαθών στην Αίγυπτο κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής. Η χαμηλότερη ποιότητα των τεχνών, σε σύγκριση με το Αρχαίο Βασίλειο, είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους οι μελετητές θεωρούσαν αρχικά την Πρώτη Μεταβατική Περίοδο ως εποχή κατάρρευσης και πολιτιστικού εκφυλισμού. Ο λόγος για τον οποίο τα αγαθά δεν ήταν τόσο υψηλής ποιότητας ήταν επειδή πλέον παράγονταν μαζικά για ευρεία κατανάλωση.

Όλα αυτά καθιστούν πολύ δελεαστικό το να συνδέσουμε τον Πάπυρο Ipuwer με μια περιγραφή της Πρώτης Μεταβατικής Περιόδου - πράγμα που έχει γίνει ακριβώς - αλλά δεν υπάρχει πραγματικά κανένας λόγος γι' αυτό. Ο Πάπυρος Ipuwer είναι λογοτεχνία, όχι ιστορία, και πραγματεύεται ένα θέμα που ήταν πολύ δημοφιλές στην αιγυπτιακή γραφή, όπως σημειώνει η μελετήτρια Miriam Lichtheim, αυτό της "τάξης εναντίον του χάους" (150). Σύμφωνα με τη Lichtheim, ο Πάπυρος Ipuwer δεν έχει καμία σχέση με την Πρώτη Μεταβατική Περίοδο, και υπάρχουν πολλοί μελετητές που συμφωνούν πλέον μαζί της.

Παρόλα αυτά, λόγω της έλλειψης ιστορικών αρχείων από την εποχή εκείνη και της ομοιότητας στην κοινωνική δομή που απεικονίζεται (άνθρωποι χαμηλότερης θέσης που τώρα μπορούν να αποκτήσουν πολυτέλειες), πολλοί, αρκετά καλοί, μελετητές και ιστορικοί ακολούθησαν το παράδειγμα των προηγούμενων συγγραφέων και αποδέχθηκαν τα παράπονα του Ipuwer ως ακριβή απεικόνιση της ζωής κατά την Πρώτη Μεταβατική Περίοδο. Ακόμη και μια ιστορικός του βεληνεκούς της Μάργκαρετ Μπάνσον γράφει ότι η Πρώτη Μεταβατική Περίοδος ήταν "μια εποχή αναταραχής και χάους που ξεκίνησε με την κατάρρευση του Αρχαίου Βασιλείου" (78). Το ότι υπήρξε αναταραχή κατά τη διάρκεια της εποχής είναι αναμφισβήτητο, αλλά το "χάος" στο οποίο τόσο συχνά γίνεται αναφορά φαίνεται υπερβολικό.

Περαιτέρω, ο πάπυρος Ipuwer έχει συνδεθεί και με άλλες περιόδους και γεγονότα, συμπεριλαμβανομένων των πληγών από το βιβλικό βιβλίο της Εξόδου, τις οποίες ο Θεός των Εβραίων στέλνει στην Αίγυπτο. Με τον ίδιο τρόπο που ο Ipuwer δεν έχει καμία σχέση με την Πρώτη Μεταβατική Περίοδο, ούτε έχει να ρίξει ιστορικό φως στη βιβλική αφήγηση. Αφηγήσεις που θρηνούν για μια εποχή που πέρασε, που εύχονται για τις "παλιές καλές μέρες" και που παραπονιούνται για την παρούσα κατάσταση της ζωής κάποιου, υπάρχουν σε κάθε πολιτισμό από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, και ο πάπυρος Ipuwer είναι ένας από τους πολλούς.

Τα Δύο Βασίλεια

Ο ισχυρισμός περί αναταραχής και υποτιθέμενου χάους έχει ωστόσο κάποια ιστορική υποστήριξη και προέρχεται από την έλλειψη μιας ενιαίας ισχυρής κεντρικής κυβέρνησης και τη διαίρεση της εξουσίας μεταξύ δύο βασιλείων: Ηρακλεόπολη της Κάτω Αιγύπτου και Θήβα της Άνω Αιγύπτου. Η 7η και η 8η Δυναστεία της Αιγύπτου συνέχισαν να κυβερνούν από τη Μέμφιδα, αλλά, στην πραγματικότητα, είχαν τον έλεγχο μόνο του τοπικού πληθυσμού. Οι διάφορες περιοχές της χώρας ήταν ουσιαστικά αυτοδιοικούμενες.

Η έλλειψη γνώσεων για τους βασιλείς της 7ης και της 8ης δυναστείας μαρτυρά το πόσο αναποτελεσματικοί ήταν. Τα ονόματα και οι χρονολογίες τους δεν έχουν μόνιμη απήχηση στην αιγυπτιακή ιστορία. Κάποια στιγμή, η παλιά πρωτεύουσα στη Μέμφιδα εγκαταλείφθηκε από τους ηγεμόνες, εκείνης της περιοχής, που θεωρούσαν τους εαυτούς τους διαδόχους του Αρχαίου Βασιλείου. Αυτοί οι ηγεμόνες της 9ης και της 10ης δυναστείας (των οποίων τα ονόματα και οι ημερομηνίες είναι τόσο συγκεχυμένα που μόλις και μετά βίας βγάζουν νόημα) διεκδίκησαν τότε την πόλη της Ηρακλεόπολης ως πρωτεύουσά τους και αυτοανακηρύχθηκαν οι πραγματικοί βασιλείς της Αιγύπτου. Ο Siedlmayer γράφει:

Γνωρίζουμε πολύ λίγα πράγματα για τους δεκαοκτώ ή δεκαεννέα βασιλείς που αποτέλεσαν τη δυναστεία της Ηρακλειόπολης του Μανέθωνα, η οποία κατέλαβε το θρόνο της Αιγύπτου για μια περίοδο ίσως 185 ετών. Ακόμα και τα ονόματά τους παραμένουν σε μεγάλο βαθμό άγνωστα και, με μία ή δύο μόνο εξαιρέσεις, είναι αδύνατο να τοποθετήσουμε τους λίγους βασιλείς, που κατονομάζονται, στη σωστή τους θέση μέσα στη δυναστική ακολουθία. Επιπλέον, δεν είναι γνωστή καμία από τις διάρκειες της βασιλείας τους. (Shaw, 128)

Ό,τι κι αν έκαναν οι ηγεμόνες στη Μέμφιδα και όποιο κι αν ήταν το κίνητρό τους για τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ηράκλειοπολη, ήταν προφανώς αναποτελεσματικό. Η πόλη των Θηβών στην Άνω Αίγυπτο, η οποία κατά τη στιγμή της μετακίνησης από τη Μέμφιδα στην Ηρακλεόπολη ήταν απλώς ένας ακόμη αιγυπτιακός νομός μεταξύ πολλών, αντιδρώντας στο κενό εξουσίας, μετακινήθηκε για να το καλύψει.

Η Άνοδος της Θήβας και η Επανένωση

Το 2125 π.Χ. ένας Θηβαίος νομάρχης ονόματι Ιντέφ, ο οποίος έφερε τα συνήθη επίθετα του "μεγάλου άρχοντα" του νομού και του "επόπτη των ιερέων", ανέβηκε στην εξουσία στη Θήβα και αμφισβήτησε την εξουσία των Ηρακλειουπολιτών ηγεμόνων. Ο Ιντέφ Α' ίδρυσε την 11η Δυναστεία της Αιγύπτου και άρχισε την ώθηση που θα οδηγούσε στην επανένωση της χώρας. Αργότερα αναφέρεται στην εποχή του Μέσου Βασιλείου ως "Ιντέφ ο Μέγας" και θα υψωθεί άγαλμα στη μνήμη του στο ναό του Καρνάκ. Ο τεράστιος τάφος του Saff el-Dawaba μπορεί ακόμη και σήμερα να δει κανείς στη νεκρόπολη του el-Tarif κοντά στα ερείπια της Θήβας.

Ο δεύτερος βασιλιάς της 11ης Δυναστείας, ο Μενουχοτέπ Α΄ (περ. 2115 π.Χ.) ανακήρυξε τη Θήβα ως την πραγματική πρωτεύουσα της Αιγύπτου και ξεκίνησε τη διαδικασία επανένωσης κατακτώντας γειτονικές νομαρχίες. Αυτό θα συνεχιστεί κατά τη διάρκεια της βασιλείας των βασιλέων που τον ακολούθησαν, αλλά κυρίως από τον Ουαχάνκ Ιντέφ Β΄ (περ. 2112-2063 π.Χ.). Ο Wahankh Intef II διεκδίκησε τον τίτλο του "Βασιλιά της Άνω και Κάτω Αιγύπτου" και κατέκτησε την πόλη της Αβύδου ως μία από τις πρώτες του πράξεις. Η Άβυδος ήταν μία από τις αρχαιότερες κοινότητες της Αιγύπτου, όπου είχαν ταφεί οι πρώτοι βασιλείς, και καταλαμβάνοντας την πόλη, ο Wahhankh Intef II διεκδικούσε τη θέση του ως νόμιμου διαδόχου αυτών των πρώτων ηγεμόνων. Με την Άβυδο εξασφαλισμένη, διεξήγαγε περιοδικά πόλεμο με τους ηγεμόνες της Ηράκλεοπολης καθ' όλη τη διάρκεια της βασιλείας του.

Ο Wahankh Intef II δεν ήταν απλώς ένας πολέμαρχος ή ένας επαρχιακός νομάρχης που είχε καταλάβει την εξουσία. Θεωρούσε τον εαυτό του αληθινό βασιλιά της Αιγύπτου και έκανε ό,τι μπορούσε για να συμπεριφέρεται ως τέτοιος, τηρώντας τις αυστηρά τις ευθύνες του παρελθόντος. Έστησε μνημεία και έχτισε ναούς για τους θεούς, υψώνοντας το πρώτο μνημείο προς τιμήν του θεού Άμμωνα στο Καρνάκ. Φρόντισε για την καλή φροντίδα της οικογένειάς του, της ευρύτερης οικογένειας, των υπηρετών και των υπηκόων του και διατήρησε την αρχή του μα 'ατ στις πολιτικές του.

Σύμφωνα με το παράδειγμα των καλύτερων ηγεμόνων του Αρχαίου Βασιλείου, ο Wahankh Intef II εμπιστευόταν την εξουσία μόνο στα στενότερα μέλη της οικογένειάς του και στους φίλους του και την ανέθετε με φειδώ. Δεν υπήρχαν ισχυροί νομάρχες στη Θήβα ή γύρω από αυτήν ούτε σε κανένα από τις νομαρχίες που τέθηκαν υπό τη θηβαϊκή κυριαρχία. Όπως σημειώνει ο Siedlmayer, ο Wahankh δημιούργησε μια κυβέρνηση που στηριζόταν σε "ισχυρούς δεσμούς προσωπικής πίστης και σε αυστηρό έλεγχο" (Shaw, 126). Αυτή ακριβώς ήταν η πολιτική προηγούμενων βασιλέων όπως ο Σνεφέρου, ο Χέοπα και ο Χαφρέ του Αρχαίου Βασιλείου.

Μετά το θάνατό του, ο Wahankh Intef II θάφτηκε στο el-Tarif έξω από τη Θήβα με μια βιογραφική στήλη που στήθηκε στην είσοδο. Ο Siedlmayer γράφει:

Αυτό το μνημείο, το οποίο φέρει μια απεικόνιση του βασιλιά συνοδευόμενου από τα αγαπημένα του σκυλιά, συνοψίζει αναδρομικά τα επιτεύγματα της βασιλείας του- και οι δηλώσεις που γίνονται στο κείμενο επιβεβαιώνονται επαρκώς από τις επιγραφές των οπαδών του. (Shaw, 125)

Τον διαδέχθηκε ο Ναχτνεμπτεπνεφέρ Ιντέφ Γ΄ (περ. 2063 π.Χ.), ο οποίος κατέλαβε την Ασιούτ από τους Ηρακλειουπολίτες βασιλείς και αύξησε την εμβέλεια της Θήβας. Την επιτυχία του εκμεταλλεύτηκε ο μεγάλος πρίγκιπας Μεντουχοτέπ Β΄, ο οποίος νίκησε την Ηρακλειόπολη και ένωσε την Αίγυπτο υπό την κυριαρχία του. Ο Μεντουχοτέπ Β' θεωρήθηκε "δεύτερος Μένες" στις μεταγενέστερες επιγραφές και επαινέθηκε ως ο μεγάλος βασιλιάς που έφερε και πάλι τάξη στη χώρα.

Με τη νίκη του Μεντουχοτέπ Β΄, η Πρώτη Μεταβατική Περίοδος ολοκληρώνεται και αρχίζει η περίοδος που είναι γνωστή ως Μέσο Βασίλειο. Οι εξελίξεις της Πρώτης Μεταβατικής Περιόδου θα επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό την επόμενη εποχή στην ιστορία της Αιγύπτου. Οι ηγεμόνες του Μέσου Βασιλείου και οι περιφερειακοί νομάρχες θα συνεργαστούν για το μεγαλύτερο μέρος της εποχής για να δημιουργήσουν μερικά από τα πιο εντυπωσιακά έργα τέχνης και μία από τις πιο σταθερές και εύπορες κοινωνίες στην ιστορία.