Antik Mısırlılar için yaşam bir kutlamaydı, bu yüzden tıpkı bir partiye katılmadan önce en iyi şekilde görünmek isteneceği gibi, kişisel temizlik de önemli bir kültürel değerdi. Mısırlılar her gün banyo yapar, başlarını baş biti veya diğer problemleri engellemek için traş ederler ve düzenli olarak kozmetik, parfüm ve ağız kokusu giderici kullanırlardı. Kişisel görünüş o kadar önemliydi ki, Mısır Ölüler Kitabı'ndaki bazı büyüler, eğer kişi temiz ve düzgün değilse, öbür dünyada bu büyüleri söyleyemeyeceğini belirtir, ve bunun fiziksel anlamda olduğu açıktır.
125. Büyü, bir kişi "temiz, taze giysiler içinde, beyaz sandaletler giymiş, göz makyajı yapılmış, en kaliteli mür yağı ile yağlanmış" olmadıkça okunmasını yasaklar. Tanrılar, öbür dünyadaki ruhlar gibi, düzenli olarak göz makyajı yapmış şekilde tasvir edilir ve kozmetikler, mezar hediyesi olarak mezarlara yerleştirilen en yaygın eşyalar arasında yer alır.
Kozmetikler sadece kişisel görünüşü güzelleştirmek için değil, aynı zamanda sağlığı korumak amacıyla da kullanılırdı. Bu merhemler, yağlar ve kremlerde kullanılan bileşenler, cildi yumuşatmaya, güneş yanıklarından korunmaya, gözleri korumaya ve kişinin özgüvenini artırmaya yardımcı olurdu. Kozmetikler, işlerini oldukça ciddiye alan profesyoneller tarafından üretilirdi çünkü ürünleri en iyi şekilde yapılmamışsa, toplumda sadece kötü bir üne sahip olmakla kalmaz, aynı zamanda öbür dünyada tanrılar tarafından kötü bir karşılanma riski de taşırdı. En iyi ürünleri sağladıklarından emin olmak için, eski Mısırlı üreticiler en kaliteli doğal bileşenlere ve en güvenilir üretim yöntemlerine başvururlardı.
Mısır kozmetiklerinin, deodorantların, ağız kokusu gidericilerin ve diş macunlarının arkasındaki bilim o kadar gelişmişti ki, Oxford İngilizce Sözlüğü'ne göre, İngilizce "kimya" kelimesi (veya "simya"dan türetilmiştir) eski köklerini Kemet'te, Mısır'ın eski adında bulur (''Mısır'' ismi Yunan kökenli bir terimdir). Dr. Sameh M. Arab, Eski Mısır'da Tıp üzerine yazdığı makalesinde, bu etimolojiyi destekler ve Mısırlı hekimlerin eksikliklerine rağmen, eski dünyadaki en kapsamlı ilaç bilgisine sahip olduklarını açıklar. Aynı uzmanlık, Mısır'ın kozmetik, parfüm ve diğer kişisel hijyen ürünlerini üretmesinde de kendini gösterir.
Kozmetiklerin Günlük Kullanımı
Kozmetikler, Mısır'da Predinastik Dönem'den (yaklaşık MÖ 6000 - yaklaşık MÖ 3150) Roma Mısırı'na (MÖ 30 - MS 646) kadar, eski Mısır uygarlığının tamamı boyunca kullanılmıştır. Tüm sosyal sınıflardan erkekler ve kadınlar kozmetik kullanıyordu, ancak açıkça daha iyi ürünler sadece zenginler tarafından karşılanabiliyordu. Bu kozmetikler profesyonelce üretilir ve pazarda satılırdı, ancak daha düşük kaliteli olanların evde yapılabilmesi mümkündü.
Bir sabah ritüeli, yataktan kalktıktan sonra banyo yapmaktı. Her hane, sınıf fark etmeksizin, elleri yıkamak ve duş almak için kullanılan bir tür leğen ve sürahiye sahipti. Ayrıca ayakları yıkamak için taş, fayans, seramik veya ahşap malzemelerden yapılmış ayak banyoları da vardı. Bunlar, Mısır'ın İlk Ara Dönemi'nde (MÖ 2181-2040) tek ayaklı ve çift ayaklı banyolar olarak seri üretildi.
İnsanlar, yemeklerden önce ve sonra, yatmadan önce ve sabah kalktıklarında ellerini, yüzlerini ve ayaklarını yıkardı. Rahiplerin daha düzenli banyo yapması beklenirdi, ancak sıradan bir Mısırlı her gün duş alır ve banyo yapardı. Sabah, yıkandıktan sonra, vücuda krem sürülür, bu krem antik çağın güneş koruyucu eşdeğeri olup, ardından yüzüne, okra ve bazen sandal ağacı ile karıştırılmış makyaj uygulanırdı. Mısırlıbilimci Helen Strudwick şunları yazmıştır:
Antik Mısır'da, gözler ön planda tutulurdu ve gözlerin büyüklüğünü ve şeklini vurgulamak için yeşil veya siyah göz boyasıyla çerçevelenirdi. Yeşil malahit, suyla karıştırılarak macun haline getirilip öğütülen pigmentler, Eski Krallık dönemi ortalarına kadar kullanıldı, ardından yerini galena mineralinden üretilen siyah kohl aldı. Kohl, özellikle güneş ışığı, toz veya sineklerden kaynaklanan göz enfeksiyonlarına karşı gözleri koruma konusunda terapötik bir değere sahipti. (380)
Kohl, galena, malahit ve diğer bileşenlerin doğal elementlerinin öğütülüp toz haline getirilmesiyle oluşturulur ve ardından bir krem haline gelene kadar yağ veya hayvansal yağ ile karıştırılırdı. Bu krem daha sonra taş veya faience kaplarda saklanır, bu kaplar ise ahşap, fildişi, gümüş veya diğer değerli metallerden yapılmış bir kutuda muhafaza edilirdi. Mezarlar ve evlerin, sarayların harabelerinde bulunan en ayrıntılı eşyalar, bu karmaşık şekilde oyulmuş kohl kutularıydı ve bunlar sanat eserleri olarak kabul ediliyordu. Kohl oldukça pahalıydı ve sadece üst sınıflara sunuluyordu, ancak köylü sınıfının kendi, daha ucuz bir kozmetik çeşidine sahip olduğu görülüyor. Bunun nasıl üretildiği veya hangi kimyasallardan yapıldığı ise belirsizdir.
Kremler, yağlar ve merhemler, genç bir görünümün korunması ve kırışıklıkların engellenmesi için de kullanılıyordu. Bunlar el ile, fırçalarla ve kohl için bir çubukla uygulanıyordu. Bu uygulayıcılar, kozmetik kaşıklarıyla birlikte mezar eşyaları olarak sıkça bulunurdu. Bal, ciltteki izleri iyileştirmeye ve silmeye yardımcı olmak için uygulanıyordu, ezilmiş lotus çiçekleri ve çeşitli bitkilerden (örneğin papirüs) elde edilen yağlar ise bu uygulamaların yapılmasında kullanılıyordu. Cildi güneşten korumanın sağlık yararlarının yanı sıra, bu kozmetiklerin kum sinekleri ve diğer böcekleri uzaklaştırdığı da görülüyor.
Merhemler, zenginler tarafından genellikle kohl kutuları kadar ayrıntılı şekilde tasarlanmış süslü kavanozlarda saklanırdı. Özellikle popüler bir tasarım, doğurganlık, doğum, çocuklar ve neşe tanrısı Bes'in şeklinde olan bir kavanozdur. Merhemler vücuda tamamen sürülür, özellikle tatlı kokulu ve güçlü karışımlar ise koltuk altlarına ve bacak çevresine uygulanırdı.
Çoğu Mısırlı çıplak ayakla yürüdüğü için, ayaklarına, özellikle tabanlarına, hem böcek kovucu hem de güneş kremi etkisi yapan bir merhem sürerlerdi. Kral ve üst sınıf için manikürcüler, tırnak bakımlarını yapmak üzere görevlendirilirdi, bu işlem küçük bir bıçak ve törpü ile yapılırdı. Kralın manikürcüsü prestijli bir görevdi ve bu kişiler, her zaman mezarlarına meslek unvanlarını belirgin bir şekilde yazdırırlardı.
Çiftçi sınıfının manikür ve pedikür işlemlerini nasıl yaptığına dair bir kayıt bulunmamaktadır, ancak büyük olasılıkla aynı yolu izlemişlerdir, sadece daha az sofistike araçlar veya hizmetçilerle. Çiftçi sınıfının genel yaşamı oldukça iyi belgelenmiş olsa da, ayrıntılar pek kaydedilmemiştir. Çiftçi aileleri de kremler, merhemler ve bazı deodorant türlerini kullanmış olsalar da, çoğu parfümü alabilecek maddi imkânları yoktu.
Parfümler ve Deodorantlar
En popüler ve en bilinen parfüm kyphi idi. Bu parfüm, tütsü, myrrh, mastik, çam reçinesi, tarçın, kakule, safran, ardıç, nane ve diğer otlar ve baharatlardan yapılırdı. Kokusu tamamen yükseltici olarak tanımlanır ve onu alabilecek durumda olanların, alamayanlar tarafından kıskanıldığı bildirilir. Strudwick, "Mısırlılar, havayı baş döndürücü, uzun süre kalıcı kokusuyla dolduran tatlı, baharatlı parfümleri severlerdi," diye belirtir ve kyphi, bunların en pahalı ve en çok arzu edilen olanıdır (378).
Kyphi'nin malzemeleri büyük ölçüde Punt ülkesinden geliyordu, bu nedenle Mısır'da nadirdi. Mısır tarihindeki ünlü Hatshepsut Kraliçesi'nin (1479-1458 MÖ) talimatı ile gerçekleştirilen sefer dışında, Punt'a yapılan birkaç seferin kaydedildiği görülmektedir. Mısırlıların bu malzemeleri kendi başlarına taklit edip edemedikleri bilinmemektedir, ancak bunun pek olası olmadığı düşünülmektedir. Kyphi o kadar nadir ve pahalıydı ki, öncelikle tapınaklarda tanrılar için yakılan bir tütsü olarak kullanılıyordu.
Daha ucuz ve daha yaygın parfümler, çiçekler, kökler, otlar ve diğer doğal unsurlardan yapılır, bunlar bir macun haline getirilip ardından bir krem için ya bitkisel yağa ya da hayvansal yağa karıştırılır veya tütsü topuna dönüştürülürdü. Resimler ve yazıtlar, antik Mısırlı erkek ve kadınların bu konileri başlarında partilerde ve festivallerde taktıklarını sıkça tasvir eder, ancak bunların peruklarına bağlı yanan tütsüyle dolaşıp dolaşmadıkları konusunda büyük bir şüphe vardır.
Antik Mısır'dan günümüze kalan peruklarda ne tütsü ne de yağ kalıntısı bulunmamıştır ve böyle bir tütsü konisini, genellikle aşırı içki içilen festivallerde dengelemek için kullanmış olmaları pek olası görünmemektedir. Muhtemelen, başlarında konilerle tasvir edilen insanlar, bu tür etkinliklerde yaşanan eğlenceli zamanları simgeliyor veya belki de etkinliklerde tatlı kokulu tütsü kullanıldığını ifade ediyordur. Ancak, Mısırlıların bu tütsü konilerini, toplantılarda başlarında taşıyor olmaları ihtimali de vardır.
Deodorantlar, parfümlerle aynı şekilde yapılır ve genellikle aynı tarifle uygulanırlardı. Ancak, deodorantlar için bazı tarifler, parfümlerden daha az kokulu ürünler içermekteydi. Listelenen bir yöntem, devekuşu yumurtası, fındık, tamaris, ve öğütülmüş kaplumbağa kabuğunu yağla karıştırarak bir krem haline getirip, kol, vücut ve bacaklara kokusuz deodorant olarak sürmeyi içeriyordu. Hearst Papirüsü olarak bilinen tıbbi bir metinden bir tarif ve reçete, marul, mür, tütsü ve adı bilinmeyen başka bir bitkiyi karıştırarak vücuda sürüp ter kokusunu engellemeyi öneriyor. Ayrıca, meyve sularından frankincense veya tarçın gibi baharatlarla karıştırılan karışımlar da kullanılıyordu.
Peruklar, Diş Macunu ve Nefes Ferahlatıcılar
Günlük işe gitmeden önce, kişi peruk takar ve dişlerini temizlerdi. Daha önce belirtildiği gibi, peruklar başta bitlerden korunmak için takılırdı, ancak aynı zamanda kuru iklimde daha rahatlık sağladığı için kişisel hijyenin daha kolay olmasına yardımcı oluyordu. Peruklar, Mısır'ın İkinci Ara Dönemi'ne kadar (yaklaşık 1782 - yaklaşık 1570 MÖ) insan saçından yapılırken, Hyksoslar'ın Mısır'a atları tanıtmalarıyla birlikte at saçı da peruk yapımında kullanılmaya başlanmıştır.
Peruklar, farklı zamanlarda giyilmek üzere farklı stillerde yapılırdı. Aile toplantısına gitmekle şık bir etkinlik veya festivale katılmak arasında saçın farklı şekillerde düzenlenebileceği kabul ediliyordu, bu yüzden peruklar da bu ihtiyacı karşılamak için farklı şekilde tasarlanıyordu. Mısır yaşamının diğer tüm alanlarında olduğu gibi, varlıklı kişiler en iyi perukları alabiliyorlardı ve bazen bu peruklar takılarla veya değerli taşlarla örülüp parfümleniyordu. Daha düşük sınıflardan olan fakir kişiler ise papirüs bitkilerinden dokunmuş peruklar takıyor veya başlarını tıraş edip basit bir baş örtüsü kullanıyorlardı.
Dişleri temizlerken, Mısırlıların diş fırçası ve diş macunu icadı kullanılırdı. Diş macunu, diş fırçasından önce icat edilmiştir ve kullanımına dair kanıtlar Predinastik Dönem'e kadar gitmektedir. İlk diş macununun içerikleri bilinmemekle birlikte, sonraki bir tarif, nane, kaya tuzu, karabiber ve kurutulmuş iris çiçeği karışımını içeriyordu. Bu karışım toz haline getirilir ve dişlere uygulanırdı; tükürük bunu macun haline getirirdi. Diş fırçası ilk başta bir ucunun fırça benzeri bir fan şeklinde dağılmış bir çubuktu. Zamanla bu, diş fırçası kılları olarak ince papirus şeritlerinin sıkıca bağlandığı dişli bir çubuğa dönüştü.
Gün boyunca nefesi taze tutmak için, nefes kokusunu gidermek amacıyla nane şekerleri emilirdi. Bunlar hem ticari olarak hem de evde yapılırdı; bu işlem, frankincense, tarçın, kavun, çam tohumu ve kaju karıştırılarak öğütülüp toz haline getirilmesiyle yapılırdı, ardından bal eklenirdi. Bal, karışımın bağlayıcı bir bileşen olarak işlev görür ve tüm malzemeler iyice karıştığında, karışım ateşte ısıtılır, hafifçe soğumaya bırakılır ve ardından küçük şekerler haline getirilirdi. Evlerde bulunan bazı kavanozlar ve kaselerin bu nane şekerlerini saklamak için kullanılan şekerlikler olduğu muhtemeldir.
Gece eve döndüğünde, makyajını temizlemek için peruk çıkarılır ve akşam yemeğinden önce banyo yapılırdı. Sabah akşam boyunca, kozmetik ve kişisel hijyen her antik Mısırlının günlük ritüellerinin bir parçasıydı. Bir kişinin yaşamının temel hedeflerinden biri, kişisel varlığını sonsuzluk için değerli kılmak olduğundan, fiziksel görünüş ve sağlık bakımı öncelikli bir konu oluyordu.
Mısırlıların ahiret hayatına dair en ideal görüşe sahip oldukları düşünülebilir, ancak hiçbirinin oraya gitmek için acele ettiğiyle ilgili herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Yine de, yaşamın sonsuz bir yolculuk olarak kabul edilen bir anlayış olduğu Mısır kültüründe yaygın bir görüştü. Kozmetik uygulamaları ve kişinin sağlığını ve görünüşünü korumak için diğer yöntemlerin kullanılması, sadece dünyada daha hoş bir zaman geçirmek için değil, aynı zamanda ruhun bir sonraki varoluş aşamasındaki sonsuz formu için de gerekliydi.
