Ostrakizm (dışlanma), MÖ 5. yüzyıl Atina'sında uygulanan, çok güçlü veya tehlikeli olduğu düşünülen bireylerin halk oylamasıyla şehirden 10 yıl sürgün edildiği siyasi bir süreçti. Yunan tarihinin en büyük isimlerinden bazıları bu sürecin kurbanı oldu, ancak oylar genellikle kişisel olmaktan ziyade politikalara dayandığından, pek çok kişi kendi şehirlerinden 10 yıl uzakta hizmet ettikten sonra siyasete devam edebildi. Bununla birlikte, dışlama, sıradan insanların, demoların, Atina demokrasisindeki güç istismarı ile mücadele etme gücünün en büyük örneğiydi.
Süreç
Bireyleri dışlayıp dışlamama kararı her yıl bir kez alınırdı. İlk olarak, sürgün hakkında oylama yapma kararı, Pnyx tepesinde toplanan Atina'nın popüler meclisi Ekklesia'ya sunulurdu. Uygulanıp uygulanmayacağının belirlenmesi için 6 bin kadar erkek vatandaş oy kullanırdı. Kabul edilirse, Agora'da yılın sekizinci prytany'sinde (on birime bölünen) belirli bir günde ostrakoforya olarak bilinen özel bir toplantı düzenlenirdi. Oylama, 500 kişilik yürütme kurulu konseyi (Boule) ve en yüksek 9 idari yetkili olan Archons (Archontes) tarafından gözetilirdi. Vatandaşlar, çanak çömlek parçasına, yani bir ostrakona ad kazıyarak belirli bir adaya karşı oy kullanırlardı. Oylama isim vermeden, anonim bir şekilde yapılırdı. Phylai olarak bilinen yetkililer daha sonra ostrakayı toplar ve kimsenin iki kez oy kullanmamasını sağlarlardı.
Ostrakizm süreci sonucunun geçerli olması için en az 6.000 oy kullanılması gerekiyordu. Ardından yetkililer, hangi bireyin en fazla oyu aldığını ve dışlanacağını, yani terimin orijinal anlamıyla sürgün edileceğini bildirirlerdi. Kararın geri dönüşü yoktu. Dışlanan kişiye işlerini toparlaması için 10 gün verilirdi, sonrasında şehri terk etmesi ve 10 yıl boyunca bir daha Attika bölgesine geri dönmemesi gerekirdi. Gariptir ki, birey vatandaşlığını kaybetmez, kişisel mallarına da el konulmazdı.
Sistemin İstismarı
Kişiler cezalarını çektikten sonra geri dönüp toplumsal yaşamına devam edebildiklerinden sürgün kalıcı bir ayıp değildi. Bu belki de, oyların sık sık kişisel olarak değil de bireyin davranışları sebebiyle kullanıldığı ve bir kişiye karşı oy kullanması rakibine ya da politikalarına destek verdiğinin belirtisiydi. Bununla birlikte, herhangi bir resmi suçlama veya konuşma olmadan, meclisin popülizm tarafından etkilendiği ve ortada geçerli bir neden olmadan bireylere karşı oy kullandığı durumlar kesinlikle olmuştur. Plutarch, Aristides biyografisinde, bir meclis üyesinin, politikacının sürekli olarak 'Adil' olarak anılmasından bıktığı için Aristides'e karşı oy kullanma niyetini anlatır.
Bir diğer istismar şüphesi ise Atina akropolünün yakınındaki bir kuyuda 190 ostraka bulunması, bunların hepsine Themistokles isminin kazındığı ve bunların aynı kişinin elinden çıktığının apaçık belli olmasıdır. Bunlar Themistokles'in destekçilerinin oylamayı düzeltmek için yozlaşmış meclis üyelerine ostraka dağıttıklarının göstergesi olabilir mi?
Bilinen (veya bilinmeyen) Sürgünler
Aristoteles, asıl kurumun MÖ 508 yılında Cleisthenes yönetiminde tek bir kişi tarafından zulmü önlemek için yapıldığını iddia etmektedir. Aynı zamanda, ilk dışlama MÖ 487 'ye kadar gerçekleşmemiştir. Daha sonra, Charmus'un oğlu ve tiran Hippias'ın erkek kardeşi Hipparchus, bu yöntem kullanılarak sürgün edilen ilk şüpheliler olarak kayda geçtiler. Sonraki iki yıl Megacles, Callias ve Cratius'un oğlu da sürgün edildi. Bu erken sürgünlerin sebebi muhtemelen İran'ı desteklemek ve Atina'da giderek demokratikleşen hükümete karşı çıkmaktı.
Xanthippus (M.Ö. 484 'te sürgün edildi) ve Aristides (M.Ö. 482) örnekleri her ikisine de bir af verildiği ve Xerxes tarafından Pers istilasının yeni tehdidini karşılamak için M.Ö. 480' de Atina'ya dönmelerine izin verildiği için dikkat çekici niteliktedir. Sonraki yıllarda, Yunan tarihinin bir hayli tanınan isimlerinden bazıları, antik çağdan günümüze ulaşan 12.000 ostrakada görüldüğü üzere, bu sürecin kurbanı olmuşlardır. Ünlü devlet adamı Themistokles, rüşvet suçlamalarının ardından MÖ 471 'de sürgün edildi; büyük general Cimon'un MÖ 461' de Sparta ile fazla samimi olduğundan şüpheleniliyordu; ve Thucydides (tarihçi olmayan) ise MÖ 443 'te rakibini siyasi alandan kolayca çıkarmak için dışlanmayı kullanan Perikles'in kurbanıydı.
Ostrakizmin Sonu
Yaklaşık MÖ 417 yılında kayda geçen dışlanmış en son kişi demagog Hyperbolos idi. O süreci iki büyük rakibinden birini, Alcibiades veya Nicias'ı sürgün etmek için kullanmayı ummuştu, ancak güçlerini birleştirerek, ikisi onun yerine Hyperbolos'u şehirden uzaklaştırmayı başardılar. Sonrasında, süreç MÖ 4. yüzyıla kadar yasal olarak hala mümkün olsa bile, başka vaka görülmemiştir. Siyasi rakipler bu sürecin yerine, herkesin bir bireye karşı resmi bir ithamda bulunabileceği ve tekliflerinin anayasaya aykırı olduğunu iddia edebileceği graphe paranomon sürecine yöneldiler. Suçlanan ve suçlu bulunan bir kişi ağır para cezasına çarptırılır ve üç dava kaybederse artık siyasete katılmaya uygun görülmezdi.
Daha sonraki kaynaklarda, Argos, Megara, Miletos ve Syracuse'da da dışlanmanın gerçekleştirildiğini, ancak bunun için çok az arkeolojik kanıt olduğu öne sürülmektedir. Tarihçi Sicilya'lı Diodorus (M.Ö. 1. yüzyıl) modern şehirlerde, kısaca petalismos olarak bilinen ostrakizme benzer bir süreçte çanak çömlek parçaları yerine zeytin yapraklarının kullanıldığı bir tür ostrakizmi tarif etmiştir.
