Quipu

Bir quipu (khipu), İnkalar ve diğer eski And Dağları Toplumları tarafından sicim ve düğümler kullanarak kayıt tutmak ve bilgiyi iletmek için kullanılan bir yöntemdi. Alfabetik bir yazı sisteminin yokluğunda, bu sade ve son derece taşınabilir icat şaşırtıcı derecede hassasiyet ve esnekliğe ulaşmıştı. Quipu tarihleri, istatistikleri, hesapları ve hatta soyut fikirleri bile kaydedebilir. Quipu bugün hala Güney Amerika'da kullanılıyor.

Quipu, çeşitli yüksekliklerden, çeşitli şekillerde bağlanmış birçok renkler, ipler ve bazen yüzlerce atılmış düğümler kullanır. Bu kombinasyonlar, soyut biçimde, geleneksel halk hikayelerinden ve şiirden önemli bölümleri bile temsil edebilir. Son yıllarda bilim insanları, quipunun sadece bir hafıza güçlendirme aletinden ibaret olduğu yönündeki geleneksel görüşe de karşı çıktılar. Quipunun anlatı kayıtlarına doğru ilerlediğini ve bu nedenle İnka İmparatorluğu çöktüğünde yazılı dile geçerli bir alternatif haline geldiğini öne sürecek kadar ilerleme kaydettiler.

Yöntem

Genellikler bir quipu, pamuktan veya yünden yapılmış, bağlanıp düğümlenmiş ve renkli ipin asıldığı yatay bir ip veya hatta ahşap çubuklardan oluşur. Daha büyük quipulardan bazıları 1500 kadar ipe sahiptir ve bunlar da bunun bir anlamı olduğunu, öne sürecek farklı şekillerde dokunabilir. Kullanılan çeşitli renk tonları da belirli bir anlam taşıyabilir. Bu nedenle, düğümün türü, ipteki konumu, toplam düğüm sayısı ve düğümlerin sırası, potansiyel olarak çok sayıda anlam oluşturmak için bir araya gelebilir. Tüm yöntem, ondalık konumsal bir sisteme dayanıyordu, ve kullanılan en büyük ondalık sayı 10.000idi. İnka matematik sistemi, bugün kullanılan kendi sistemimizle neredeyse tamamen aynıydı. Belirli bir quipunun sistemindeki sayılar veya birimler, ilk dizedeki ipten en uzaktaki dizelerle gösterilir ve bir tür anahtar görevi görerek en önemli unsur olur.

Farklı düğüm türleri farklı anlamlara sahipti. Örneğin, bir düğüm, düğüm içindeki ipin dönüşleriyle bir ila dokuz arasında bir sayı gösterebilir. Sekizlik bir düğüm sabit bir değeri gösterebilir, bir 'acemi' düğümü on sayısına eşittir ve bir düğüm eksik olan bir dize sıfır anlamına gelir. İkincil ipler de, herhangi bir tek dizeden asılabilir ve bunlar bu dizenin bir istisna olduğunu, dahil olmadığını veya diğer dizeler için ikincil öneme sahip olduğunu gösterebilir. Son olarak, tek quipu belirli ve anlamlı bir sırayla diğerleriyle birleşebilir.

Doğal olarak, quipunun bilgi depolama potansiyelini en üst düzeye çıkarmak adına, yapılan işin de daha iyi olması için eşlik eden bir sözlü kayıtçılara ihtiyaç duyuldu. Bu sebeple, birçok khipu kamayuq 'veya quipucamayoc' (sırasıyla uzman ve gözetmen demek) adında uzman veya usta yetiştirildi. Bu kişiler, belirli bir quipuyu tam olarak açıklayan sözlü bir rapor ezberlediler ve iş geleneksel olduğu için sözlü kısımlar nesilden nesile aktarıldı. Bununla birlikte, ezberdeki hatalar ciddi şekilde cezalandırılabileceğinden, işe bağlı belirli bir baskı vardı.

Amaç

İnka'nın başkenti Cuzco'da, khipu kamayuqlar profesyoneldi, ve düğümlü ipler kullanarak resmi kayıtları tutmanın yanı sıra, İnka geleneğinden hikayeler, mitler ve şiirler anlatmak için quipuyu bir nevi hatırlatıcı notlar (aide memoire) olarak da kullandılar. Quipu ayrıca imparatorluk fetihlerini ve kraliyetin nesillerini kaydetmek için kullanıldı. İller için nüfus sayımı verilerini, yani toplam sayıları, belirli sayıda kadın ve erkek, çocuk, evli ve evlenmemiş gibi bilgileri kaydetmek için kullanmaya elverişliydiler. Quipunun kayıt için kullanıldığı diğer veri türleri arasında hesaplar, depolar, vergiler (malla yapılan ödeme), hayvancılık, arazi ölçümleri, ordular ve teçhizatları, astronomi ve takvimler vardı. Quipu, kısa sözlü beyanlar da iletilmek üzere, İnka posta ulakları (Çaski adı verilen) tarafından da kullanıldı.

Günümüze Ulaşmış Örnekler

Atahualpa iktidara geldiğinde ve İnka tarihinin geçmişine sünger çekmeye çalıştığında, ve özellikle de ezeli rakibi ve üvey kardeşi olan Washar'ın saltanatıyla ilgili tarihleri yok etmeye çalıştığında, İnka'nın birçok eski quipusu kasıtlı olarak yok edilmişti. Sonrasında, İspanyolların fethinden sonra, daha fazla quipu kayıtları aranıp bulundu ve yok edildi. Yeni yöneticiler, ip düğümlerinde içerebilecekleri bilgilerden dolayı oldukça şüphe duyuyorlardı. Bu eylemlerin bir sonucu olarak, bugün sadece birkaç yüz quipu örneği hayatta kaldı. Bununla birlikte, quipu bugün bile Güney Amerika'daki Andean halkı tarafından, çoğunlukla da çobanlar ve hayvan idarecileri tarafından hayvancılık sayılarını kaydetmek için bir yöntem olarak kullanılmaktadır.