Plotyn

Plotyn (204-270 n.e) był filozofem platońskim urodzonym w Lykopolis w Egipcie. Pomimo tego, że historia jego życia była spisana przez jego długoletniego studenta Porfiriusza, zawiera ona nikłe informacje biograficzne, jako że Plotyn odrzucał świat materialny świat na rzecz królestwa umysłu i uważał, że drobiazgi takie jak data narodzin, rodzina, przodkowie oraz osobiste dzieje są niegodne by o nich pisać. W wieku 28 lat rozpoczął on nauki u Platońskiego filozofa Ammoniusza Sakkasa, którego myśl głeboko wpłynęła na jego późniejsze życie. Jako student filozofii Plotyn poświęcił się w pełni tej dyscyplinie, studiując Dialogi Platona wraz z komentarzami swojego nauczyciela. Idee Plotyna dotyczące Umysłu oraz celu ludzkiego życia wywarły wielki wpływ na wszystkie trzy głowne religie monoteistyczne co sprawiło, że wielu postrzega go jako najwybitniejszego filozofa świata antycznego. Plotyn jest uważany za twórcę tak zwanego neoplatonizmu. Wielu sławnych antycznych pisarzy, teologów, polityków, generałów jest dzisiaj zaliczanych do neoplatoników chociaż oni sami nie użyliby tego określenia. Filozofia Plotyna była zapisana w Enneadach przez Porfyriusza; Plotyn osobiście nie napisał ani jednego dzieła. Umarł w Rzymie w wieku 66 lat.

Młodość i Podróże

Fakt, że Plotyn narodził się w greckiej kolonii w Lykopolis w Egipcie sugeruje, że był on prawdopodobnie grekiem, jednakże jest to niepewne. O jego życiu wiemy tylko to, co pozwolił on zapisać swojemu studentowi Porfyriuszowi. Kiedy dochodził trzydziestu lat, pragnąc rozwijać swoje zainteresowanie filozofią Plotyn udał się do Aleksandrii, będącej centrum intelektualnym ówczesnego świata, z którym rywalizować mogły jedynie Ateny. Jednakże doznał tam rozczarowania tamtejszymi plebejskimi nurtami filozoficznymi, które były przedstawiane jak prawdy objawione. To spowodowało, że Plotyn pogrążał się coraz bardziej w rozczarowaniu i rezygnacjii aż do momentu, w którym jego przyjaciel nie zasugerował mu, żeby zapoznał się z Platońskim filozofem Ammoniuszem Sakkasem (który był także nauczycielem Chrześcijańskiego teologa Origena). Plotyn przybył na jego wykład i natychmiast zrozumiał, że Sakkas był nauczycielem, którego szukał całe swoje życie. Po dziesięciu latach nauk u Sakkasa Plotyn dołączył do wyprawy wojennej na Persję organizowanej przez cesarza Gordiana III. Było to dla niego okazją by nauczyć się Perskiej i Indyjskiej filozofii. Kiedy Gordian zginął w zamachu zorganizowanym przez swoich własnych żołnierzy co zakończyło kampanię, Plotyn udał się do Antiochii, a później do Rzymu gdzie pozostał do końca swojego życia.

Plotyn i Neoplatonizm

Neoplatonizm jest współczesnym terminem, który odnosi się do odrodzenia myśli Platona połączonej z elementami mistycyzmu i chrześcijaństwa. Nurt ten rozkwitł w 3 wieku n.e dzięki pracy Plotyna, a skończył się wraz z zamknięciem Akademii Platońskiej przez cesarza Justyniana w 529 roku n.e. W tym miejscu należy podkreślić raz jezcze, że „neoplatonizm” jest terminem współczesnym i zarówno Plotyn jak i jego następcy nie używaliby tego zwrotu do określenia samych siebie. Raczej uważaliby się oni za studentów i nauczycieli filozofii Platona. W przeciwieństwie do stanowiska współczesnej akademii, która interpretuje Arystotelesa jako krytyka Platona, filozofowie neoplatońscy nie uważali aby myśl Arystotelesa była fundamentalnie różna od myśli jego mistrza. Dla antycznych filozofów neoplatońskich Arystoteles był platonikiem i to w dodatku ważnym, jako że studiował on bezpośrednio u Platona. Tak więc zamiast traktować Arystotelesa jako osobny system filozoficzny filozofowie neoplatońscy nauczali, żeby studiować jego dzieła jako swoiste przygotowanie do Platona. Plotyn uważał, że pomimo tego, że Arystoteles różnił się ze swoim mistrzem pod pewnymi względami, nie zerwał on kompletnie z jego naukami. Wręcz przeciwnie: według Plotyna nic w dziełach Arystotelesa nie jest sprzeczne z wizją Platona, nawet jeśli chodzi o teorię „form”.

Porfiriusz spisał i uporządkował nauki Plotyna. Efektem tej pracy było sześć dziewiątek rozpraw nazwanych Enneadami (co po grecku znaczy 'dziewięć'). Porfiriusz starał się także napisać biorgafię Plotyna, ale jak wspomnieliśmy na początku nie było to przedsięwzięcie zbyt udane. Skupienie Plotyna na życiu duchowym sprawiło, że nie zwracal on zbyt wielkiej uwagi na szczegóły dnia codziennego. Jednakże wiemy, że korespondował on z wieloma filozofami, na przykład z Kasjuszem Longinusem, który był przyjacielem królowej Zenobii z Palmyrii, straconej po porażce z Aureliuszem w 273 roku n.e.

Filozofia Ennead

Enneady rozwijają kosmologię Platona wraz z jego przekonaniem, że istnieje Prawda leżąca poza zasięgiem naszych zmysłów. Plotyn nazwał tą Prawdę 'Jednią' albo 'Dobrem'. Jako, że ta Prawda nie ma granic, nie była ona ani nigdy stworzona ani nie będzie nigdy unicestwiona. Język nie może wyrazić ani opisać tej Jedni, chociaż 'Umysł'-nous który emanuje z tej Jedni jest temu najbliższy. Według Plotyna celem filozofii jest przebudzenie się duszy tak, żeby mogła ona doświadczyć tego Umysłu, i że człowiek musi poświęcić życie na stararania aby tego dostąpić. To zainspirowało świętego Augustyna z Hippo i jego ideę Chrześcijańskiego Boga oraz Chrześcijańskich obowiązków. Plotyn napisał ''Jednia nie jest osobna w stosunku do niczego, ale zawiera się we wszystkich rzeczach''. Ta myśl jest także zawarta w koncepcji Boga u Agustyna, którą przybliżył w swoim Państwie Bożym.

Filozofia Plotyna jest dobrze wyjaśniona przez badaczy Bairda i Kaufmanna:

Rozwijając Platońskie dualistyczne rozumienie rzeczywistości, Plotyn nauczał, że prawdziwa rzeczywistość leży 'ponad' światem fizycznym. Ta 'rzeczywistość poza rzeczywistością' nie ma granic, tak więc nie może być wyrażona w słowach, jako że słowa mają swoje granice. Plotyn znowu zapożyczając od Platona nazywa tą nieskończoną rzeczywistość 'Dobrem' albo 'Jednią'. Dobro/ Jednia nie ma granic i jest tak nieskończenie doskonała i prawa, że 'emanuje' z siebie tworząc 'Umysł' -nous. Umysł z kolei emanuje 'Duszę'. Ten proces trwa dalej ponieważ Dusza tworzy świat materialny. Najniższym poziomem emanacjii, który znajduje się najdalej od Dobra/ Jedni jest bezkształtna i nierealna materia. Celem filozofii jest przebudzenie osób aby zaczęli poszukiwać rzeczywistości poza materią. Jendakże filozofia nie może sama zabrać osoby do najwyższej rzeczywistości Jedni. Tylko doświadczenie mistyczne może zjednoczyć kogoś z Jednią (540).

Dla Plotyna, to co nazywamy „złem” jest spowodowane naszym przywiązaniem do rzeczy z tego świata, które powstrzymują nas przed kompletnym poświęceniem się Umysłowi. Nasze pragnienia oraz emocje nie są same w sobie „złe”. Są nimi jedynie do tego stopnia, do którego zatrzymują nas przed prawdziwym celem naszego życia, którym jest poznanie Umysłu. W ten sposób tak zwana „kwestia istnienia zła” (z którą chrześcijańscy apologeci zmagali się przez wieki: jeśli Bóg jest wszechmocny i dobry dlaczego istnieje zło?) została rozwiązana. Pomino tego, że zło pochodzi z Umysłu, nie jest ono zamierzone. Ludzie są sprawcami zła chociaż obiekty materialne, które powodują zło są stworzone przez Umysł.

Pod tym względem wierzenia Plotyna są podobne do Buddy, który powiedział „Z pożądania pochodzi żal, z pożądania pochodzi strach. Ten, który wyzbędzie się pożądania nie zazna ani żalu ani strachu”. Budda twierdził także, że przywiązanie do materialnych przedmiotów tego świata było przyczyną całego ludzkiego cierpienia. Tak samo Plotyn twierdził, że celem życia człowieka jest mistyczna unia z Umysłem (tak samo jak dla Buddy była to Nirvana) i twierdził, że doświadczył tej unii cztery razy w ciągu swojego życia.

Konkluzja

Neoplatoński nacisk na odrzucenie świata materialnego na rzecz świata duchowego, założenie, że istnieje ostateczna Prawda oraz uznznie pewnych praw duchowych - wszystko to pochodzi od Platona. Natomiast dzięki geniuszowi Plotyna te wszystkie myśli zostały zsyntetyzowane i rozwinięte, tak że stworzyły razem filozoficzno/ religijny mistycyzm. To właśnie dzięki pracy Plotyna myśl Platona mogła wpłynąć na trzy wielkie religie monoteistyczne: Judaizm, Chrześcijaństwo i Islam. Myśli monoteistyczna nie wywodzi się od Platona, ale wielcy myśliciele, którzy rozwinęli strukturę religii monoteistyczncyh bazowali na pomysłach Platona przekazanych przez Plotyna, które później zostały rozwinięte przez jego studentów Porfyriusza i Jamblichusa. Religijny mistycyzm Plotyna w dalszym ciągu przyciąga współczesnych odbiorców oraz jest wykorzystywany przez wyznawców wszystkich wierzeń.