Πλάτων

Ο Πλάτων (424/423 - 348/347 π.Χ.) θεωρείται ως ο κορυφαίος Έλληνας φιλόσοφος, γνωστός για τους Διαλόγους του και για την ίδρυση της Ακαδημίας του στα νότια της πόλης των Αθηνών, που αναγνωρίζεται παραδοσιακά ως το πρώτο πανεπιστήμιο του δυτικού κόσμου. Ο Πλάτων ήταν μαθητής του Σωκράτη και εμφανίζει τον δάσκαλό του σχεδόν σε όλα του τα έργα, τα οποία αποτελούν την βάση της Δυτικής φιλοσοφίας.

Γιος του Αρίστωνα από τον δήμο του Κολλυτού, ο Πλάτων είχε δύο μεγαλύτερους αδελφούς (Αδείμαντος και Γλαύκων) που εμφανίζονται και οι δύο στο έργο του Πολιτεία και μία αδελφή, την Ποτώνη. Σύμφωνα με τον μεταγενέστερο συγγραφέα Διογένη Λαέρτιο (π. 180 – 240 π.Χ.) – που συχνά θεωρείται αναξιόπιστος – το αρχικό του όνομα ήταν Αριστοκλής και το Πλάτων ήταν ένα προσωνύμιο που του δόθηκε από τον γυμναστή του στην πάλη, επειδή είχε πλατύ στέρνο.

Ο ισχυρισμός αυτός αμφισβητήθηκε από τον μελετητή Robin Waterfield, ο οποίος εξάλλου τοποθετεί την ημερομηνία γέννησης του Πλάτωνα το 424/423 π.Χ., απορρίπτοντας την παραδοσιακά αποδεκτή ημερομηνία του 428/427 π.Χ. Ο Waterfield γράφει:

Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που υποδηλώνουν μια ημερομηνία γέννησης μεταγενέστερη του 428/7. Ο κυριότερος είναι πως δεν υπάρχουν στοιχεία ότι πολέμησε σε οποιαδήποτε από τις τελευταίες μάχες του Πελοποννησιακού Πολέμου το 406 και το 405, επομένως, δεν θα είχε συμπληρώσει ακόμα την ηλικία των 20 ετών. Η Αθήνα αντιμετώπιζε σοβαρό πρόβλημα λειψανδρίας εκείνη την περίοδο, οπότε σίγουρα θα είχε κληθεί να πολεμήσει (Plato of Athens, 3).

Ο Waterfield επικαλείται, επίσης, την Επιστολή Ζ’ του Πλάτωνα, που θεωρείται αυθεντική, στην οποία δηλώνει την πρόθεσή του να συμμετέχει στην δημόσια ζωή των Αθηνών μόλις ενηλικιωθεί, κάτι που δείχνει ότι ήταν νεότερος των 20 ετών το 405 π.Χ. Συνεπώς, η ημερομηνία γέννησης του 428/427 π.Χ. που παραδοσιακά του αποδίδεται, πρέπει να θεωρείται ως ανακριβής.

Η οικογένειά του ήταν αριστοκρατική με πολιτικές διασυνδέσεις και ο Πλάτων αναμενόταν να ακολουθήσει πολιτική σταδιοδρομία. Ωστόσο, τα ενδιαφέροντά του έκλιναν περισσότερο προς την τέχνη και, σε νεαρή ηλικία, έγραψε τραγωδίες και ίσως και ποίηση.

Αφού εγκατέλειψε τις λογοτεχνικές του επιδιώξεις και αφιερώθηκε στον Σωκράτη, ακόμη και στη διάρκεια της δίκης και της εκτέλεσης του, ο Πλάτων έγραψε θεμελιώδη φιλοσοφικά έργα του αρχαίου κόσμου, τα οποία θα επηρέαζαν τον παγκόσμιο πολιτισμό. Οι τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες του κόσμου οφείλουν πολλά στην πλατωνική σκέψη, είτε άμεσα είτε μέσω των έργων του μαθητή και φίλου του, Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.), του οποίου η διδασκαλία παρέμεινε συνεπής προς το όραμα του Πλάτωνα για τη σημασία της φροντίδας της ψυχής και της διατήρησης ενός ενάρετου τρόπου ζωής – παρόλο που ο Αριστοτέλης θα απομακρυνόταν από κάποια επιμέρους στοιχεία της φιλοσοφίας του Πλάτωνα.

Σωκράτης και Πλάτων

Στα τέλη της εφηβείας του ή στις αρχές της νεότητάς του, ο Πλάτων άκουσε τον Σωκράτη να διδάσκει σε μια αγορά και εγκατέλειψε τα σχέδιά του να ακολουθήσει μια λογοτεχνική καριέρα ως τραγωδός, έκαψε τα πρώιμα έργα του και αφιερώθηκε στη φιλοσοφία.

Είναι πιθανό ο Πλάτων να γνώριζε τον Σωκράτη, τουλάχιστον κατ’ όνομα, από την παιδική του ηλικία. Ο Αθηναίος πολιτικός Κριτίας (π. 460-403 π.Χ.) ήταν ξάδελφος της μητέρας του Πλάτωνα και συμμαθητής του Σωκράτη όταν ήταν νέοι. Ως εκ τούτου, έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο Σωκράτης ήταν τακτικός επισκέπτης στο σπίτι της οικογένειας του Πλάτωνα. Όπως κι αν έχουν τα πράγματα, τίποτα δεν αναφέρεται από τους αρχαίους συγγραφείς που να δείχνει επιρροή του Σωκράτη στον Πλάτωνα πριν ο τελευταίος γίνει περίπου 20 ετών.

Ο Διογένης ο Λαέρτιος γράφει ότι ο Πλάτων προετοιμαζόταν να λάβει μέρος σε διαγωνισμό τραγωδίας, όταν «ακούσας την διδασκαλίαν του Σωκράτους προ του Διονυσιακού θεάτρου, έκαψε τα ποιήματά του, λέγοντας: “Έλα εδώ Ήφαιστε· σε χρειάζεται ο Πλάτων τούτη τη στιγμή”. Από εκείνη τη στιγμή, εις ηλικίαν 20 ετών όπως λένε, έγινε μαθητής του Σωκράτους». Τίποτα δεν είναι γνωστό για τη ζωή του Πλάτωνα τα επόμενα οκτώ χρόνια, εκτός του ότι σπούδασε με τον ηλικιωμένο φιλόσοφο μέχρι τη δίκη και την εκτέλεση του τελευταίου με την κατηγορία της ασέβειας το 399 π.Χ.

Η εκτέλεση του Σωκράτη είχε μεγάλο αντίκτυπο στον 28χρονο τότε Πλάτωνα, που εγκατέλειψε την Αθήνα για να ταξιδέψει, επισκεπτόμενος την Αίγυπτο και την Ιταλία, ανάμεσα σε άλλα μέρη, προτού επιστρέψει στην πατρίδα του για να γράψει τους διαλόγους του και να ιδρύσει την Ακαδημία. Σχεδόν σε όλους του Διαλόγους συμμετέχει ο Σωκράτης ως βασικός χαρακτήρας, αλλά αμφισβητείται το αν πρόκειται για μια ακριβή απόδοση των ενεργειών και των πεποιθήσεων του.

Ο σύγχρονος του Πλάτωνα, Φαίδων, επίσης μαθητής του Σωκράτη (και γνωστός από τον πλατωνικό διάλογο που φέρει το όνομά του), ισχυρίστηκε ότι ο Πλάτων έβαλε τις δικές του ιδέες στο στόμα του Σωκράτη και ότι επινόησε τις καταστάσεις που αφηγείται στα έργα του. Και άλλοι φιλόσοφοι και συγγραφείς της εποχής αμφισβήτησαν την περιγραφή του Σωκράτη από τον Πλάτωνα, αλλά φαίνεται να συμφωνούν ότι ο Πλάτων ήταν ένας πολύ σοβαρός άνθρωπος, με υψηλές ιδέες που ήταν δύσκολο για πολλούς να κατανοήσουν.

Οι επικριτές του Πλάτωνα

Αν και ήταν σεβαστός ως φιλόσοφος με τεράστιο ταλέντο στη διάρκεια της ζωής του (τουλάχιστον δύο φορές απήχθη και απελευθερώθηκε με υψηλό τίμημα), δεν ήταν καθολικά αναγνωρισμένος. Η αξία της φιλοσοφίας του Πλάτωνα αμφισβητήθηκε πιο έντονα από τον κυνικό φιλόσοφο Διογένη τον Σινωπέα (Διογένης ο Κυνικός), που θεωρούσε τον Πλάτωνα «υπερόπτη» και «κίβδηλο».

Όταν ο Πλάτων έδωσε τον ορισμό του ανθρώπου ως ζώου με δύο πόδια και χωρίς φτερά («Ζώον δίπουν άπτερον»), ο Διογένης λέγεται ότι μάδησε έναν πετεινό και τον παρουσίασε στην Ακαδημία, λέγοντας «Ιδού ο άνθρωπος του Πλάτωνος». Ο Πλάτων φέρεται να απάντησε ότι ο ορισμός του πρέπει να αναθεωρηθεί (προσθέτοντας «και πλατώνυχον»), αλλά αυτή η παραχώρηση σε έναν επικριτή φαίνεται να ήταν μια εξαίρεση και όχι ο κανόνας. Πέρα από την κριτική, όμως, το έργο του Πλάτωνα άσκησε τεράστια επιρροή στους συγχρόνους του και σε αυτούς που ακολούθησαν.

Οι Διάλογοι του Πλάτωνα

Οι διάλογοι Ευθύφρων, Απολογία, Κρίτων και Φαίδων, ομαδοποιούνται συνήθως υπό τον τίτλο Οι τελευταίες μέρες του Σωκράτη και η τετραλογία αυτή παρουσιάζει τον Σωκράτη πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη δίκη του στο δικαστήριο των Αθηναίων. Ο I.F. Stone εξυμνεί την Απολογία του Πλάτωνα ως «αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, υπόδειγμα δικανικής αγόρευσης· και το σπουδαιότερο μεμονωμένο έργο ελληνικής πεζογραφίας που μας έχει κληροδοτηθεί. Φτάνει σε μια κορύφωση που δεν αποτυγχάνει ποτέ να μας αγγίξει βαθειά». Ο Stone δεν είναι ο μόνος που τρέφει αυτή την εκτίμηση στο έργο.

Η Απολογία θεωρείται παγκοσμίως ως η απαρχή της δυτικής φιλοσοφίας. Ο Ευθύφρων, αν και παραβλέπεται συχνά, θέτει το σκηνικό της Απολογίας, παρέχοντας ταυτόχρονα στον αναγνώστη μια άλλη ματιά στις αξίες που μπορεί να είχε ο Σωκράτης και στον τρόπο που τις δίδασκε. Ίσως, πρόθεση του Πλάτωνα ήταν να δείξει γιατί ο Σωκράτης οδηγήθηκε σε δίκη εξαρχής, εφόσον ο θρησκόληπτος νεαρός Ευθύφρων δεν βλάπτει κανέναν με την πίστη του και, χωρίς αμφιβολία, η καταγγελία που κάνει σε βάρος του ίδιου του πατέρα του θα απορριπτόταν από το δικαστήριο. Καθώς ο Ευθύφρων πιστεύει ξεκάθαρα και ένθερμα στους θεούς της Ελλάδας και ο Σωκράτης του δείχνει με ακρίβεια ότι οι πεποιθήσεις του είναι ασυνεπείς και ατελείς, ο διάλογος δείχνει τι μπορεί να σήμαινε η κατηγορία της «διαφθοράς των νέων».

Στην Απολογία, ο Πλάτων παραθέτει τη θεμελιώδη ομιλία του Σωκράτη (είτε πραγματική είτε δική του δημιουργία), στην οποία υπερασπίζεται τη σημασία του δικαιώματος των φιλοσόφων – ή οποιουδήποτε – να υποστηρίζουν τις προσωπικές τους πεποιθήσεις ενάντια στην άποψη της κοινωνίας. Υπερασπιζόμενος τον εαυτό του ενάντια στις άδικες κατηγορίες, ο Σωκράτης λέει:

Εγώ, άνδρες Αθηναίοι, σας εκτιμώ και σας αγαπώ, αλλά θα υπακούσω στον θεό κι όχι σε σας, και όσο αναπνέω και μπορώ, δεν θα πάψω να φιλοσοφώ και να σας συμβουλεύω και να νουθετώ οποιονδήποτε από σας τυχαίνει κάθε φορά να συναντώ, λέγοντάς του αυτά ακριβώς που συνήθιζα να λέω, ότι: «Πώς εσύ, αγαπητέ μου, όντας Αθηναίος, πολίτης της πιο μεγάλης και της πιο φημισμένης για τη σοφία της και τη δύναμή της πόλης, δεν ντρέπεσαι να φροντίζεις για τα χρήματα, πώς θα αποκτήσεις περισσότερα, και για τη δόξα και τις τιμές, και να μην ενδιαφέρεσαι ούτε να νοιάζεσαι για τη φρόνηση και την αλήθεια και την ψυχή σου;». Και αν κάποιος από σας αμφισβητεί τα λόγια μου και πει ότι φροντίζει και γι’ αυτά, δεν θα τον αφήσω αμέσως ούτε θα φύγω, αλλά θα του υποβάλλω ερωτήσεις και θα τον εξετάσω και θα τον ελέγξω, και αν μου φανεί ότι δεν κατέχει την αρετή, παρ’ όλο που ισχυρίζεται το αντίθετο, θα τον επιπλήξω που νοιάζεται τόσο λίγο για τα πιο σημαντικά και τόσο πολύ για τα ασήμαντα. Αυτά θα τα κάνω σ’ όποιον τύχει να συναντήσω, είτε είναι νεότερος είτε μεγαλύτερος, είτε ξένος είτε συμπολίτης μας, και κυρίως στους συμπολίτες μας, που είναι πιο δικοί μου. Γιατί αυτά με προστάζει ο θεός, καταλάβετέ το καλά. Και εγώ πιστεύω ότι μέχρι τώρα δεν έχει υπάρξει μεγαλύτερο αγαθό για σας και για την πόλη από αυτήν την υπηρεσία μου που προσφέρω στον θεό. Γιατί περιφέρομαι μην κάνοντας τίποτα άλλο από το να πείθω τους νεότερους και τους πιο ηλικιωμένους ανάμεσά σας να μην φροντίζουν ούτε για τα σώματά τους ούτε για τα χρήματά τους με τόσο πάθος, παρά μόνο για την ψυχή τους, πώς θα γίνει καλύτερη, λέγοντάς τους ότι η αρετή δεν γίνεται από τα χρήματα, αλλά τα χρήματα και όλα τα άλλα ανθρώπινα αγαθά, και τα ιδιωτικά και τα δημόσια, από την αρετή. Αν τα λόγια μου αυτά διαφθείρουν τους νέους, τότε είναι βλαβερά. Και να κάποιος ισχυρίζεται ότι εγώ άλλα λέω κι όχι ό,τι σας είπα, δεν λέει την αλήθεια. Ως προς αυτά, θα έλεγα, άνδρες Αθηναίοι, ή να ακούσετε τον Άνυτο ή να μην τον ακούσετε, και ή να μ’ αφήσετε ελεύθερο ή να μη μ’ αφήσετε, γιατί εγώ δεν πρόκειται να αλλάξω σ’ ό,τι κάνω, ακόμα κι αν πρόκειται να πεθάνω πολλές φορές. (Απολογία Σωκράτους 29d - 30c, Ελληνικά Γράμματα, μτφρ. Ηλέκτρα Ανδρεάδη)

Ο λόγος αυτός συνεχίζει να εμπνέει ακτιβιστές, επαναστάτες και άλλους τα τελευταία δύο χιλιάδες χρόνια, αλλά θα ήταν ανούσιος αν ο Σωκράτης δεν είχε επιλέξει να διακινδυνεύσει τη ζωή του για να υποστηρίξει τα πιστεύω του. Ο διάλογος Κρίτων παρουσιάζει τον Σωκράτη να κάνει αυτό ακριβώς, καθώς είναι μια συζήτηση για τον νόμο και το πώς κάποιος, ως πολίτης του κράτους, οφείλει να υπακούει στους νόμους ακόμα και αν διαφωνεί με αυτούς.

Ο φίλος του Σωκράτη, Κρίτων, του προτείνει να αποδράσει και του προσφέρει τα μέσα για να το επιτύχει, αλλά ο Σωκράτης απορρίπτει την προσφορά του, λέγοντας ότι η διδασκαλία του θα έχανε το νόημά της εάν προσπαθούσε να αποφύγει τις συνέπειες των λόγων και των έργων του. Ο διάλογος αυτός, που εκτυλίσσεται στο κελί του Σωκράτη όσο αυτός περιμένει την εκτέλεσή του, προετοιμάζει τον αναγνώστη για την τελευταία πράξη του δράματος, τον Φαίδωνα, στον οποίο ο Σωκράτης επιχειρεί να αποδείξει την αθανασία της ψυχής.

Ο Πλάτων δηλώνει σκόπιμα στον διάλογο ότι ο ίδιος δεν ήταν παρών εκείνη την ημέρα και αφήνει τον βασικό χαρακτήρα, τον αφηγητή Φαίδωνα, να εξιστορήσει τα γεγονότα των τελευταίων ωρών του Σωκράτη, που ήταν εξολοκλήρου αφιερωμένες στον φιλοσοφικό διάλογο με τους μαθητές του. Ο Πλάτων βάζει τον χαρακτήρα του Σωκράτη να λέει σε ένα σημείο:

...πάω πάλι σ’ ἐκεῖνα τὰ χιλιοειπωμένα, καί ἀρχίζω ἀπ’ ἐκεῖνα, μέ ἀφετηρία ὅτι ὐπάρχει κάτι τό ὡραῖο αὐτό καθ’ αὐτό καί ἀγαθό καί μεγάλο καί ὅλα τά παρόμοια. Αὐτά ἄν παραδεχθῆς καί συμφωνῆς πώς ὐπάρχουν, ἐλπίζω ξεκινώντας ἀπ’ αὐτά νά σοῦ ἀποδείξω τήν αἰτία γιά τήν ὁποία ᾑ ψυχή εἶναι ἀθάνατη. (Φαίδων, Γεωργιάδης, μτφρ. Ι. Κ. Αθανασόπουλος)

Αν ο αναγνώστης συμφωνήσει με τον Σωκράτη, τότε πράγματι η ψυχή αποδεικνύεται αθάνατη· αλλά αν δεν αποδεχθεί την υπόθεσή του, τότε δεν αποδεικνύεται. Η υπόθεση ότι υπάρχει «αὐτό καθ’ αὐτό ἀγαθό καί μεγάλο» είναι κάπως υπερβολική και οι διάλογοι του Πλάτωνα, ανεξάρτητα από το θέμα που πραγματεύονται, μπορούν να αναγνωστούν ως ένα έργο ζωής με σκοπό την απόδειξη της αλήθειας που ο Σωκράτης ζητά από το κοινό να αναγνωρίσει.

Η αναζήτηση της αλήθειας

Οι διάλογοι του Πλάτωνα πραγματεύονται άπαντες την αναζήτηση της Αλήθειας και την κατανόηση του τι είναι Αγαθό. Ο Πλάτων ισχυρίστηκε ότι υπάρχει μια καθολική αλήθεια, την οποία ο άνθρωπος πρέπει να αναγνωρίσει και να αγωνιστεί για να ζήσει σύμφωνα με αυτήν. Αυτή η αλήθεια, υποστήριζε, βρίσκεται στον κόσμο των Ιδεών. Η Θεωρία των Ιδεών του Πλάτωνα, αναφέρει με απλά λόγια, ότι υπάρχει μια ανώτερη πραγματικότητα και ότι ο αντιληπτός κόσμος των αισθήσεων είναι απλώς ένα είδωλό της.

Όταν, επομένως, κάποιος κοιτάζει ένα άλογο και εκτιμά ότι το άλογο είναι «ωραίο», αντιδρά στο πόσο πιστά αντιστοιχεί το συγκεκριμένο άλογο στον γήινο κόσμο στην «Ιδέα του Ωραίου» του κόσμου των Ιδεών. Προκειμένου να αναγνωρίσει κάποιος την «Ιδέα του Ωραίου», πρέπει πρώτα να μπορεί να αναγνωρίσει ότι ο κόσμος των αισθήσεων είναι απλά μια ψευδαίσθηση ή αντανάκλαση, και ότι αυτό που ονομάζει «Ωραίο» στη γη, δεν είναι ωραίο από μόνο του, αλλά είναι «ωραίο» στον βαθμό που μετέχει στην «Ιδέα του Ωραίου» (μια θεωρία που εξετάζεται περαιτέρω στην περίφημη «Αλληγορία του Σπηλαίου» στο βιβλίο Ζ’ της Πολιτείας). Αυτή η κεντρική αντίληψη της πλατωνικής σκέψης είναι ένας αντίλογος στον ισχυρισμό του Σοφιστή Πρωταγόρα ότι «μέτρο όλων των πραγμάτων είναι ο άνθρωπος» (πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος), δηλαδή ότι η πραγματικότητα υπόκειται σε ατομική ερμηνεία. Ο Πλάτων απέρριψε απόλυτα αυτόν τον ισχυρισμό και πέρασε τη ζωή του προσπαθώντας να τον καταρρίψει μέσω του έργου του.

Η παλιά ρήση «Η ομορφιά βρίσκεται στα μάτια του θεατή» θα ήταν εντελώς απαράδεκτη για τον Πάτωνα. Αν το άτομο Α υποστηρίζει ότι ένα άλογο είναι ωραίο και το άτομο Β ότι δεν είναι ωραίο, ένας από τους δύο πρέπει να έχει δίκιο και ένας άδικο στον ισχυρισμό του· δεν μπορούν να έχουν δίκιο και οι δύο. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, αυτός που έχει δίκιο θα είναι εκείνος που αντιλαμβάνεται και αναγνωρίζει την Ιδέα του Ωραίου όπως αυτή εκφράζεται στο συγκεκριμένο άλογο. Ο ισχυρισμός αυτός, βέβαια, βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση με τον ισχυρισμό του Πρωταγόρα ότι «μέτρο όλων των πραγμάτων είναι ο άνθρωπος» και απ’ ότι φαίνεται, σκόπιμα. Ο Πλάτων αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην προσπάθεια να αποδείξει την αλήθεια του κόσμου των Ιδεών και να καταρρίψει τον σχετικισμό του Πρωταγόρα, ακόμα και στον τελευταίο διάλογο που έγραψε, τους Νόμους.

Η σταθερά σε όλο το έργο του Πλάτωνα είναι ότι υπάρχει μία Αλήθεια, την οποία ο άνθρωπος έχει καθήκον να αναγνωρίσει και να επιδιώξει και ότι ο καθένας δεν μπορεί να πιστεύει ότι θέλει (και πάλι σε ευθεία αντιπαράθεση με τον Πρωταγόρα). Αν και δεν απέδειξε ποτέ οριστικά την ύπαρξη των Ιδεών, η θεωρία του επηρέασε τους μεταγενέστερους φιλοσόφους και συγγραφείς, κυρίως τον Πλωτίνο, ιδρυτή της νεοπλατωνικής σχολής, που άσκησε σημαντική επιρροή στον πρώιμο Χριστιανισμό.

Η επιρροή του Πλάτωνα

Το μέγεθος της επιρροής του Πλάτωνα καταγράφηκε από τον Διογένη τον Λαέρτιο, ο οποίος έγραψε:

Αὐτός πρῶτος εἰσήγαγε τήν μέθοδον τὴς ἐρωτοαποκρίσεως εἰς τὴν συζήτησιν, ὅπως μαρτυρεῖ ὁ Φαβωρῖνος στὸ ὄγδοο κεφάλαιο τῆς «Παντοδαπῆς Ἱστορίας» του, καὶ πρῶτος ἐδίδαξε εἰς τὸν Λεωδάμαντα τὸν Θάσιον τὸν τρόπον ἐρεύνης τῶν προβλημάτων δι’ ἀναλύσεως. Έπίσης πρῶτος μετεχειρίσθη εἰς τὴν φιλοσοφικήν συζήτησιν τοὺς ὅρους αντίποδες, στοιχεῖον, διαλεκτική, ποιότης, προμήκης ἀριθμός, ἐπίπεδος ἐπιφάνεια μεταξύ περάτων καὶ θεία πρόνοια. Έπίσης πρῶτος ἐκ τῶν φιλοσόφων ἀντέκρουσε τὸν λόγον τοῠ Λυσίου τοῠ Κεφάλου, παρουσιάζων αὐτὸν κατὰ λέξιν εἰς τὸν «Φαῖδρον», καὶ πρῶτος κατενόησε τὴν σημασίαν τῆς γραμματικῆς. Πρῶτος ἐπίσης ᾔσκησε πολεμικὴν ἐναντίον ὅλων σχεδὸν τῶν προγενεστέρων του˙ ὡστόσον ὑπάρχει τὸ ζήτημα γιατὶ δὲν ἔκαμε μνείαν τοῠ Δημοκρίτου (Βίοι Φιλοσόφων, Γεωργιάδης, μτφρ. Νίκος Κυριόπουλος)

Στο απόσπασμα αυτό, ο Λαέρτιος ισχυρίζεται ουσιαστικά ότι ο Πλάτων αντέκρουσε ή βελτίωσε σημαντικά όλες τις προηγούμενες αποδεκτές θεωρίες, ενώ η αναγνώριση της επιρροής του στον κόσμο μέχρι και σήμερα συνοψίζεται από τον φιλόσοφο του 20ου αιώνα Alfred North Whitehead, ο οποίος είπε ότι «Ο ασφαλέστερος γενικός χαρακτηρισμός της ευρωπαϊκής φιλοσοφικής παράδοσης είναι ότι αποτελείται από μια σειρά υποσημειώσεων στον Πλάτωνα».

Η επιρροή αυτή αντιπροσωπεύεται ίσως καλύτερα στον πιο φημισμένο διάλογο του Πλάτωνα, την Πολιτεία. Ο καθηγητής Forrest E. Baird γράφει: «Λίγα βιβλία υπάρχουν στον δυτικό πολιτισμό που είχαν την επίδραση της Πολιτείας του Πλάτωνα – εκτός από τη Βίβλο, ίσως κανένα» (Ancient Philosophy, 68). Η Πολιτεία έχει αποδοκιμαστεί ως διατριβή στον φασισμό (από τον Karl Popper μεταξύ άλλων) και επαινεθεί ως εύγλωττη και εξυψωτική από μελετητές όπως ο Bloom και ο Cornford. Ο διάλογος αρχίζει με μια διερεύνηση της έννοιας της Δικαιοσύνης και συνεχίζει με την περιγραφή της ιδεώδους, τέλειας πολιτείας. Σε όλη την έκταση το έργου, αναπτύσσονται οι ιδέες της Αλήθειας, του Ωραίου, του Αγαθού και της Δικαιοσύνης, καθώς εξετάζονται από τον Σωκράτη και τους συνομιλητές του.

Ενώ το έργο θεωρείται παραδοσιακά ως μια απόπειρα του Πλάτωνα να σκιαγραφήσει το μοντέλο της απόλυτα δίκαιας και αποτελεσματικής κοινωνίας, μια σημαντική πτυχή συχνά αγνοείται: Ο χαρακτήρας του Σωκράτη δηλώνει ξεκάθαρα στο Βιβλίο Β’ 369 ότι δημιουργούν αυτή την «πόλη» ως μέσο για την καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας της τέλειας «ψυχής». Η κοινωνία για την οποία συζητούν οι συνομιλητές, λοιπόν, δεν έχει έχει σκοπό να περιγράψει μια πραγματική πολιτικοκοινωνική οντότητα, αλλά μάλλον να χρησιμοποιηθεί ως συμβολικό μέσο από τον αναγνώστη για να εντοπίσει τα δυνατά και αδύναμα σημεία στη δική του ψυχή.

Ο νεαρός ποιητής και τραγωδός Αριστοκλής είναι πάντα παρών στα ώριμα έργα του φιλοσόφου Πλάτωνα και σε όλους τους διαλόγους ο αναγνώστης αναμένεται ότι θα εξετάσει το έργο τόσο προσεκτικά όσο και ένα ποίημα. Αντίθετα με τον διάσημο μαθητή του, τον Αριστοτέλη, ο Πλάτων δεν διατυπώνει ποτέ ξεκάθαρα το μήνυμα ενός διαλόγου για τον αναγνώστη. Ο αναγνώστης είναι εκείνος που θα πρέπει να διαπιστώσει τις αλήθειες που υπονοεί ο διάλογος. Είναι αυτός ακριβώς ο συνδυασμός καλλιτεχνικού ταλέντου και φιλοσοφικών εννοιών που διατήρησε τη διαχρονική αξία του Πλάτωνα ως φιλοσόφου και λογοτέχνη.

Ο Αριστοτέλης και η παρακαταθήκη του Πλάτωνα

Αν και ο Αριστοτέλης διαφώνησε με τη Θεωρία των Ιδεών του Πλάτωνα και πολλές άλλες πτυχές της φιλοσοφίας του, επηρεάστηκε βαθειά από τον δάσκαλό του· κυρίως στην επιμονή του σε έναν σωστό τρόπο να ζει κανείς και να αναζητά τον δρόμο του στη ζωή (όπως αναλύεται στα Ηθικά Νικομάχεια). Ο Αριστοτέλης θα γινόταν δάσκαλος του Αλέξανδρου του Μέγα και έτσι, θα βοηθούσε στη διάδοση της πλατωνικής φιλοσοφίας στον τότε γνωστό κόσμο.

Ο Πλάτων πέθανε σε ηλικία 80 ετών το 348/7 π.Χ. και η Ακαδημία πέρασε στον ανιψιό του, Σπεύσιππο. Σύμφωνα με την παράδοση, η Ακαδημία άντεξε για περίπου 1.000 χρόνια ως φάρος της ανώτερης εκπαίδευσης, μέχρι να την κλείσει ο χριστιανός αυτοκράτορας Ιουστινιανός το 529 π.Χ., σε μια προσπάθεια να καταστείλει την αίρεση της ειδωλολατρικής σκέψης. Ωστόσο, αρχαίες πηγές υποστηρίζουν ότι η Ακαδημία υπέστη σοβαρές ζημιές κατά τον Α’ Μιθριδατικό Πόλεμο το 88 π.Χ. και σχεδόν καταστράφηκε κατά την λεηλασία της Αθήνας από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Σύλλα το 86 π.Χ. Παρ’ όλα αυτά, κάποια εκδοχή της Ακαδημίας φαίνεται να επιβίωσε έως ότου έκλεισε από τους ζηλωτές της νέας θρησκείας του Χριστιανισμού.

Η Ακαδημία του Πλάτωνα ήταν ένας δασώδης κήπος που βρισκόταν κοντά σε ένα από τα σπίτια του και όχι ένα «πανεπιστήμιο» όπως θα το φανταζόμασταν σήμερα και έτσι, υπέστη πολλές αλλαγές, τόσο πριν όσο και μετά την ίδρυση της σχολής του Πλάτωνα στο σημείο και φαίνεται ότι αποτελούσε κέντρο εκπαίδευσης για αιώνες.

Ο Ρωμαίος συγγραφέας Κικέρων υποστηρίζει ότι ο Πλάτων δεν ήταν ο πρώτος που ίδρυσε σχολή στους κήπους της Ακαδημίας, αλλά ότι ο Δημόκριτος ήταν ο ιδρυτής και επικεφαλής φιλοσοφικής σχολής στο σημείο. Επίσης, είναι γνωστό ότι ο Σιμπλίκιος ήταν επικεφαλής μιας σχολής στους κήπους αυτούς, που ήταν γνωστοί ως Ακαδημία, το 560 μ.Χ. Όπως κι αν έχουν τα πράγματα, σήμερα ο τόπος είναι γνωστός και τιμάται ως Ακαδημία Πλάτωνος, αντανακλώντας το μέγεθος της επιρροής του φιλοσόφου και του σεβασμού προς την παρακαταθήκη του.