Ασκληπιός

Ο Ασκληπιός ήταν ο αρχαίος Ελληνικός θεός της ιατρικής, και του αποδίδονταν επίσης και ικανότητες προφητικές. Υπήρχαν πολλά ιερά αφιερωμένα στον θεό στον Ελλαδικό χώρο, με το πλέον γνωστό στην Επίδαυρο, το οποίο θεωρείτο σημαντικός χώρος αποκατάστασης και θεραπείας στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη και επιπλέον εκεί οργανώνονταν αθλητικοί, δραματικοί και μουσικοί αγώνες προς τιμήν του Ασκληπιού κάθε τέσσερα χρόνια.

Ο Ασκληπιός στη μυθολογία

Στην Ελληνική μυθολογία ο Ασκληπιός ήταν ένας ημίθεος ήρωας καθώς ήταν γιος του θεού Απόλλωνα και η μητέρα του ήταν η θνητή Κορωνίς από τη Θεσσαλία. Σε κάποιες εκδοχές, η Κορωνίς εγκαταλείπει το βρέφος Ασκληπιό κοντά στην Επίδαυρο αισθάνοντας ντροπή που ήταν εξώγαμο παιδί αφήνοντάς το να το αναθρέψουν μια κατσίκα και ένας σκύλος. Αντιθέτως, σε μια διαφορετική εκδοχή του μύθου, ο Απόλλων σκότωσε την Κορωνίδα για την απιστία της, και σε ακόμη μια άλλη εκδοχή, η Αρσινόη η Μεσσήνια ήταν η δύσμοιρη μητέρα του Ασκληπιού.

Ο ορφανός από μητέρα Ασκληπιός μεγάλωσε με τον πατέρα του, ο οποίος του μετέδωσε το θείο δώρο της ίασης και τα μυστικά της ιατρικής μέσω της χρήσης φυτών και βοτάνων. Ο Ασκληπιός είχε σαν διδάσκαλο και τον σοφό κένταυρο Χείρονα, που ζούσε στο βουνό Πήλιο. Ο Ασκληπιός είχε πολλά παιδιά - δύο γιούς: τον Μαχάονα και τον Ποδαλείριο, και τέσσερις κόρες: την Ιασώ, την Πανάκεια, την Ακεσώ και την Αγλαΐα. Σε κάποιες εκδοχές είχε παντρευτεί την Υγεία, θεά της... υγείας. Σε μια παραλλαγή, η Υγεία υπήρξε κόρη του και γυναίκα του η Ηπιόνη. Οι απόγονοι του Ασκληπιού, που συνέχισαν την ιατρική και θεραπευτική παράδοση, έμειναν γνωστοί ως Ασκληπιάδες. Ο Μαχάων για παράδειγμα περιέθαλψε τον Μενέλαο, όταν εκείνος τραυματίστηκε στον Τρωικό πόλεμο, αλλά ο πλέον διάσημος ιατρός της οικογένειας ήταν σίγουρα ο Ιπποκράτης.

Ο Ασκληπιός βρήκε τραγικό τέλος όταν πέθανε από κεραυνό που έστειλε ο Δίας. Και αυτό διότι ο Δίας θεώρησε τον Ασκληπιό και τις ιατρικές του ικανότητες ως απειλή στον αιώνιο διαχωρισμό ανθρωπότητας και των θεών, ιδιαίτερα ύστερα από φήμες ότι οι θεραπευτικές του δυνάμεις μπορούσαν να αναστήσουν τους νεκρούς (για το οποίο είχε χρησιμοποιήσει το αίμα της Μέδουσας που το προμήθευσε η Αθηνά). Ο Απόλλων αρχικά εναντιώθηκε στην σκληρή τιμωρία του γιου του αλλά κι εκείνος με τη σειρά του τιμωρήθηκε από τον Δία για την ασέβειά του και αναγκάστηκε να υπηρετήσει τον Άδμητο, βασιλιά της Θεσσαλίας, για ένα χρόνο. Ο Ασκληπιός θεοποιήθηκε μετά το θάνατό του και σε ορισμένους τοπικούς μύθους λέγεται ότι έγινε ο αστερισμός του Οφιούχου.

Επίδαυρος

Ο θεός λατρευόταν ιδιαίτερα στο ιερό της Επιδαύρου (ιδρυθέν τον 6ο αι πΧ), γνωστό κι ως Ασκληπιείον, επειδή εθεωρείτο ότι ο ίδιος εγεννήθη στο γειτονικό βουνό Τίτθιον. Το ιερό αυτό, το πλέον σημαντικό θεραπευτήριο στον αρχαίο κόσμο, δεχόταν προσκυνητές από ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο ζητώντας θεραπεία είτε μέσω θεϊκής παρέμβασης ή μέσω φαρμάκων, χορηγούμενων από τους εκεί ιερείς, και στέγαζε πολλά και σημαντικά κτήρια. Αυτά περιλάμβαναν έναν μεγάλο ναό (380-375 πΧ), οπού βρισκόταν ένα μεγαλύτερο του φυσιολογικού άγαλμα του Ασκληπιού, σμιλευμένο από τον Θρασυμήδη, και τη θυμέλη (360-330 πΧ) - ένα κυκλικό μαρμάρινο κτήριο, κάτω από το οποίο βρισκόταν ένας περίεργος υπόγειος λαβύρινθος, πιθανώς με φίδια. Αυτά συνδέονταν με τον Ασκληπιό και συμβόλιζαν την αναγέννηση, καθώς πίστευαν ότι τα φίδια ζούσαν και κάτω και πάνω στη γη και έτσι κατείχαν προφητικές δυνάμεις γνωρίζοντας τα μυστικά του υπεδάφους.

Στην Επίδαυρο βρισκόταν επίσης και το περιστοιχισμένο από κίωνες Άβατο ή Εγκοιμητήριο, όπου οι ασθενείς, αφού υποβάλονταν σε ποικίλες τελετές κάθαρσης, περνούσαν τη νύχτα προσδοκώντας ο θεός να εμφανιστεί στα όνειρα τους και να φανερώσει την θεραπεία. Οι θεραπείες αυτές θα εφαρμόζονταν ύστερα από τους ίδιους ή τους ιερείς του ιερού στις πιο απαιτητικές περιπτώσεις. Οι ευγνώμονες βοηθημένοι ασθενείς συνήθως αφιέρωναν στο ιερό ομοιώματα του σωματικού μέλους που θεραπεύτηκε σαν προσφορές στον θεό. Ο ιερός τόπος διέθετε και θέατρο 6000 θέσεων (340- 330 πΧ), το οποίο σημειωτέον είναι το καλύτερα διατηρημένο στην Ελλάδα και φιλοξενεί παραστάσεις μέχρι και στις μέρες μας.

Στην Επίδαυρο διεξάγονταν και τα Ασκληπιεία, πανελλήνια εορτή, από τον 5ο αι πΧ και κάθε τέσσερα χρόνια, όπου εορτάζονταν το θέατρο, τα αθλήματα και η μουσική προς τιμήν του Ασκληπιού. Ο χώρος διατήρησε την αίγλη του και μετέπειτα στα Ρωμαϊκά χρόνια, με αρκετά κτήρια να προστέθηκαν τον 2ο αι μΧ υπό τις χορηγίες του Ρωμαίου γερουσιαστή Αντόνιου. Το ιερό έκλεισε οριστικά με το διάταγμα του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β’ το 426 μΧ, με το οποίο έπαυσαν τη λειτουργία τους όλοι οι ειδωλολατρικοί χώροι λατρείας.

Άλλα ιερά

Ένα άλλο σημαντικό ιερό αφιερωμένο στον Ασκληπιό βρισκόταν στην Αθήνα, στην δυτική μεριά του λόφου της Ακρόπολης. Η παράδοση θέλει τον ιερέα Τηλέμαχο να φέρνει τον θεό υπό τη μορφή ιερού φιδιού το 419 πΧ. Ο Στράβων επίσης αναφέρει ότι το παλαιότερο ιερό του Ασκληπιού βρισκόταν στην Τρίκκα, όπου γεννήθηκε σύμφωνα με κάποιες παραδόσεις, αλλά το ιερό αυτό ποτέ δεν βρέθηκε. Στην Μεσσήνη, όμως, βρίσκεται πληθώρα αρχαιολογικών ευρημάτων που καταδεικνύουν την φήμη του ιερού της κατά τα Ελληνιστικά χρόνια. Άλλα σημαντικά κέντρα λατρείας βρίσκονταν στο νησί της Κω, όπου λειτουργούσε κι η ιατρική σχολή του Ιπποκράτη από τον 5ο αι πΧ, αλλά και στην Τεγέα. Η λατρεία του θεού διεδόθη και στην Πέργαμο, κάποτε τον 4ο αι πΧ, πιθανόν από έναν θεραπευμένο ασθενή της Επιδαύρου ονόματι Αρχία. Τέλος, αναφορές λένε ότι οι Ρωμαίοι το 293 πΧ πήραν το ιερό φίδι από την Επίδαυρο και το πήγαν στο νησί του Τίβερη για να θεραπεύσουν μια επιδημία, αν και υπάρχουν στοιχεία ότι η λατρεία του Ασκληπιού είχε διαδοθεί στην Ιταλία νωρίτερα, τον 5ο αι πΧ.

Ο Ασκληπιός στην τέχνη

Στην αρχαία Ελληνική τέχνη ο Ασκληπιός εμφανιζόταν σε γλυπτά, στην κεραμική, σε μωσαϊκά, ακόμα και σε νομίσματα. Σχεδόν πάντα παρουσιάζεται με γένια, φορά ένα λιτό ιμάτιον, και κρατάει μία ράβδο (την βακτηρία) με ένα ιερό φίδι τυλιγμένο γύρω της. Κάποιες φορές συνοδεύεται από την Υγεία ή έχει και έναν σκύλο στα πόδια του, καθώς το ζώο θεωρείτο ιερό σε κάποια κέντρα λατρείας. Ο θεός συχνά σχετιζόταν με τρία είδη δένδρων: το κυπαρίσσι, το πεύκο και την ελιά. Έργα τέχνης σε διάσκορπα σημεία του ελληνισμού όπως το Δίον, η Κως, η Αθήνα και η Ρόδος, από τον 4ο αι πΧ μέχρι τον 3ο μΧ, αποδεικνύουν τη μεγάλη και αιώνια φήμη του θεού.