Peloponez Savaşları

Atina ve Sparta şehir devletleri ile her bir tarafın müttefikleri arasında geçen Peloponez Savaşları, MÖ 460 yılından 446 yılına ve 431 yılından 404 yılına kadar olan dönemlerde olmak üzere iki aşamalı olarak meydana gelmiştir: Antik Yunan sınırları içinde ve dışında yaşanan savaşlarda her iki taraf da yara almıştı. Sparta, Perslerin verdiği mali yardım ile nihayetinde MÖ 405 yılında Aegospotami Deniz Savaşında Atina filosunu yok ederek savaşı kazanmıştı.

Savaşın Nedenleri

Antik Yunanda iki büyük güç olan Sparta ile Atina şehir devletlerinin, MÖ 5.yüzyılda, etki alanlarının çakışması ve savaşların olmasına yol açması belki de kaçınılmaz idi. Müttefikler ve bağımlı devletlerden gelen haraçlardan giderek daha büyük bir gemi filosu inşa etmiş olan Atina’nın artan gücü karşısında Sparta alarma geçmiş görünüyordu. Sparta, aynı zamanda, Atinalıların Pire Limanını koruyan Uzun Duvar surlarını yeniden inşa projesinden de kaygılanıyordu. Sparta, bu durma ilaveten, diğer yandan da, eylemsizlik halinde, Antik Yunan’da başka büyük bir güç olan Korint şehir devletinin Atina tarafında yer almaya yol açılabileceği ihtimalinden kaygılanıyordu.

Birinci Peloponez Savaşı (MÖ 460-446) olarak bilinen ilk savaş, İkinci Peloponez Savaşından daha şiddetli olmuş ve Sparta’nın arada bir müdahale etmesiyle birlikte esas itibariyle Atina ile Korint arasında geçmişti. Savaşı, Otuz Yıl Barış dönemi izlemiş, ancak düşmanlıklar hiçbir zaman sona ermemiş ve MÖ 431 yılından itibaren anlaşmazlık bir kez daha tam bir savaşa dönüşmüştü.

Sparta-Atia ilişkilerinde patlama noktası MÖ 432 yılında Poteidaia kolonisinde olmuştu. Atina, Trakya’dan kereste ve maden talep etmiş, koloni Poteidaia surlarının kaldırılmasını ve geçiş yolu açılmasını istemişti. Poteidaia’lılar da Sparta’dan koruma istemiş ve bir yardım sözünü de almışlardı. Atina, yine de saldırı seferlerine devam etmiş ve kısa bir süre sonra Megara Kararnamelerini yayınlayarak şehri kuşatmaya almıştı. Bu kuşatma harekâtı, Megara’nın Atina veya müttefiklerinin herhangi bir limanın kullanmasını engelleyecek şekilde etkili bir ticaret ambargosu olmuştu. Uzun süreden beri Megara müttefiki olan Sparta, Megara’yı tamamen Atina’ya bağımlı hale getireceği için Atina’dan kararnameyi yürürlükten kaldırılmasını istemişti. Atinalı devlet adamı ve General Perikles’in ikna ettiği Atinalılar bu talebi kabul etmemişlerdi ancak Spartalılar, belki de uzun sürecek başka bir çatışmaya hazır olmadıkları için resmi olarak savaş ilan etmekten kaçınmışlardı. Doğrusu, Thebes şehri, Atina müttefiki olan Plataea şehrine saldırı düzenlediği zaman, Sparta Kralı Archidamos liderliğindeki Peloponez ordusu MÖ 431 yılında Attika bölgesini işgal edip yağmaladığı zaman başka bölgelerde de düşmanlık halleri patlak vermişti. Savaş yeniden başlamıştı.

İkinci Peloponez Savaşında taraflar arasında devam eden savaş, savaş geleneklerinin yıkılmasına neden olmuş, daha önce yaşanan Yunan savaşlarında hiç akla gelmeyecek zulümlerin yapılmasıyla sonuçlanmış, daha karmaşık ve daha ölümcül hale gelmişti. Sivil kişiler daha fazla savaşa dâhil olmaya başlamış ve Kortint Körfezinde bulunan Boeotia bölgesinde, Mykalessos kasabasında olduğu gibi vatandaşların tamamı yok bile edilebilirdi. Bu nedenle, savaşlardaki kayıp sayısı, Yunan uzun tarihi geçmişinde meydana gelmiş bir çatışmadan çok daha fazla olmuştu.

Atina ve Müttefikleri

MÖ 5.yüzyılın başlarında, Pers Savaşlarından sonra Yunan şehir devletleri veya polis’leri koruyucu ittifaklar halinde bir araya gelmeye başlamışlardı. Pek çok devlet, özellikle İyonya’dakiler, Atina’nın yanında yer almış ve birlikte MÖ 478 yılı civarında Delos Birliğini kurmuşlardı. Delos Birliği, en büyük haliyle, Pers ve belki de Akdeniz korsanlarından gelen tehtide karşı Atina’nın koruma sağlaması karşılığında, Antik Yunan dünyası en büyük deniz gücü olan Atina’ya gemi desteği veya para şeklinde haraç ödeyen 300’den fazla üyeden meydana geliyordu. Birliğin hazine merkezi Kiklad Adalarında bulunan Delos Adasında bulunuyordu.

Delos Birliği, Naxos/Nakşa Adasının baskı altına alınmasından itibaren, eşit müttefiklerden oluşan üyelerin hızla bir araya gelmesinden daha ziyade Atina İmparatorluğuna benzemeye başlamıştı. Bu sürçte, hazine merkezinin MÖ 454 yılında Atina’ya taşınmasıyla da bu durum doğrulanmıştı. İzlenen politika, Delos Birliğinin pratik sonuçları, Atina donanmasının, özellikle rakip deniz gücü Aegina Adasının alınmasından sonra her yere saldırı düzenleyebilme yeteneğine sahip olmuş olması ve savaş boyunca birçok şehirde, özellikle Korint şehrinde önemli tedarik sorunlarına yol açmıştı.

Sparta ve Müttefikleri

Sparta’da, yedi yaşından itibaren başlayan ve agōgē olarak bilinen zorlu askeri eğitim, büyük bir disiplin ve nisbetten gelişmiş savaş manevraları yapabilen profesyonel Hoplite (ağır piyade sınıfı) ordusunun oluşmasıyla sonuçlanmıştı. Hoplie ordusu bütün Antik Yunan’da korku salmış ve belki de tarihinin çoğunda tahkimat eksikliği olan Sparta’nın kayda değer askeri gücüyle kanıtlanmıştı.

MÖ 6.yüzyılı sonlarında Antik Yunan’da yaşanan bölgesel istikrarsızlık, Korint, Elis, Tegea ve diğer Eyaletlerin (ama Argos değil) oluşturduğu ve her bir üyenin Sparta ile aynı düşman müttefikleri olmaya yemin etmiş Yunan şehir devletlerin kurduğu bir askeri koalisyon olan Peloponez Birliğinin (MÖ 505- 365) ortaya çıkmasına neden olmuştu. Delos Birliğine üye olmak, sadece Sparta şehir devletine haraç ödenmesini değil, aynı zamanda, Sparta’nın komutası altında birlik sağlanması amacını taşıyordu. Peloponez Birliği MÖ 4.yüzyılına kadar Mora Yarımadası (Peloponez) üzerinde hegemonya kurulması ve hâkimiyet sağlanmasına imkân sağlamıştır.

Savaşta Yenilikler

Bütün büyük savaşlarda olduğu gibi Peloponez Savaşı da, sonraki süreçte savaş yöntemlerinde değişim ve gelişmeleri beraberinden getirmiştir. Falanks düzeninde ağır silahlı hoplitler (kalkanla birbirşlerini koruyan sıkışık saflar) hala da Yunan savaş alanına hâkim idi, ancak Peloponez Savaşları döneminde falanks düzeni daha derin (daha fazla insanın sıralandığı) ve daha geniş (daha uzun bir insan cephesi) hale gelmişti. Hoplitlerin savaş alanda hâkimiyeti, giderek yaygınlaşan bir taktik olan, karma birliklerin (hoplitler, hafif piyadeler ve süvariler) kullanıldığı birleşik silahların konuşlandırılmasıyla da tehdit ediliyordu.

Savaş döneminde yaşanan diğer gelişmeler arasında Yunan ordularına kölelerin, paralı askerlerin ve yabancıların kullanılmasında artış olması, orduların sahada daha uzun süre kalmasına olanak veren daha iyi lojistik ve askeri liderleri seçerken beceri ve deneyime daha fazla önem verilmesi yer alıyordu. MÖ 424 yılında Delos Birliği ahşaptan korumalara karşı kullanılan ilkel alev püskürtücü silahlar gibi istisnalar olmasına rağmen, genellikle daha önceki savaşlarda/çatışmalarda kullanılan silahlarda herhangi bir gelişme olmamıştı.

Sparta'nın Attika İstilaları

Bir tarafın ağırlıklı olarak karada konuşlanmış bir orduya ve diğer tarafın ise büyük bir deniz gücüne sahip olduğu bir durumda, savaşın, kararsız zaferler ve etkisiz baskınlarla onlarca yıl sürmesi şaşırtıcı bir durum değildi. Spartalıların temel stratejisi; MÖ 431 yılından itibaren her yıl Atina topraklarına saldırmak, çiftlikleri yakmak, zeytin ağaçlarını ve üzüm bağlarını kesmek gibi mümkün olduğunca fazla yıkım yaratmaktı. Bununla birlikte, bu yıkım politikasının, özellikle de şehrin Uzun Duvarlarla korunduğu Pire Limanı aracılığıyla her zaman deniz yoluyla ikmal edilebileceği göz önüne alındığında Atina ekonomisi üzerindeki gerçek etkisi belirsizdi. Sparta stratejisi, Atinalıları tahkimatların arkasında açık savaşa çekmek şeklinde olabilir. Bu strateji, Atina’nın, özellikle Atinalı devlet adamı ve asker Perikles güçlerinin her zaman direnebildiği bir ayartmadır. Atina, ayrıca, deniz yoluyla Sparta topraklarına asker çıkararak mislleme yapabilir ve benzer bir şekilde hasar verebilirdi.

Atina, MÖ 430 yılında (Pers yoluyla Mısır’dan gelen) yıkım yaratan bir veba hastalığına yakalanmış ve Sparta da bu salgından kaçınmak için yıllık istila seferlerini bile ertelemişti. Aynı yıl Perikles devrilmiş ve barış talebinde bulunulmuş ancak Sparta bu talebi reddetmişti. Bununla birlikte, Kleon ve Nikias yönetininde Atinalılar, MÖ 429 yılında Korint Körfezinde başarılı bir sefer düzenlemiş ve Sparta’nın erken bir zaferine dair beklentiler artık umutsuz bir hal almıştı.

Kuşatmalar

Kuşatmalar, Peloponez Savaşlarının örtük başka bir taktikesel özelliği idi. Kuşatma harekâtı, Yunan savaşının bir özelliği olup Peloponez Savaşları sırasında kuşatma sayısında daramatik bir şekilde artış olmuş ve yaklaşık olarak 100’e ulaşmıştı. Bu kuşatmalardan 58’i, saldıran taraf açısından başarılı olmuştu. Siegecraft kuşatma tarzı, iki ana stratejiyi içeriyordu: ilki, şehre sürekli olarak doğrudan saldırı düzenlemek ve etrafını kuşatmak (savunan taraf teslim olana kadar). İkincisi strateji ise, kuşatmada işbirliği yaparak şehire ihanet edenleri ve iç çatışma yaratıp sürdürenleri tehlikeye atma olasılığı vardı. Başarıya ulaşmak genellikle uzun yıllar aldığından dolayı çok daha maliyetli ve zaman alıcıydı. Şayet bir şehir, kuşatma sonunda düşerse, yenilgiye uğrayan taraf için olağan bir sonuç ölüm veya kölelik olurdu.

Savaşın bir sonraki eylemi; her iki kuşatma strateji unsurlarını içeren MÖ 429-427 yılları arasında Plataea şehrinin kuşatma altına alınması olmuştu. İlki, Peloponez güçleri, kasabayı ahşap bir çitle abluka altına alarak ve duvarları aşmak üzere toprak bir rampa inşa ederek daha saldırgan taktikler kullanmışlardı. Peloponez güçleri daha sonra duvarlara karşı koçbaşı kullanmış, ancak, savunma yapan taraf koçbaşlarını kırmak için zincirlere büyük kirişler bırakarak saldırgan tarafı bir kez daha engellemişlerdi. Saldırgan taraf, daha sonra uzun süren bir kuşatma yapmak üzere hendek kazmaya ve bekleme oyununu oynamaya karar vermişti. Bu strateji; Plataea şehrini aç bırakarak teslim olmaya zorladığı için sonuçta, iki yıl sonra olsa da, başarılı olmuştu.

Savaş Devam Ediyor

Atina, MÖ 428 yılında, Lesbos Adasında, merkez Midilli’yi de içeren bir isyanı acımasızca bastırmış ve 427 yılında Plataea şehrinin düşmesinden sonra Korfu’da bir iç savaş ve Atina’nın Sicilya’daki Leontinoi’yı destekleme girişimi başarısız olmuştu. Atinalı politikacı Demosthenes, MÖ 426 yılında, Pylos körfez kasabasına düzenlediği bir seferde 40 savaş gemisinden (trireme) oluşan bir filoya liderlik etmiş (aslında Sicilya’ya gidiyordu) ve körfez girişinde bulanan küçük ada Sphakteria’yı işgal eden Spartalıları mağlup etmişti. Atinalılar, MÖ 424 yılında Megara ve Boeotia’ya bir sefer düzenlemişlerdi ama bu seferde de başka bir başarısızlık olmuş ve Delos yakınlarında ağır bir yenilgi ile sonuşlanmıştı. Atina, Sparta’nın elinde bulunan Kithira Adasını ele geçirmişti. Spartalı komutan Brasidas’ın komuta ettiği ve ilk kez Spartalı olmayan hoplitleri kullanan Spartalılar başarı elde etmişlerdi. Attika bölgesinde, özellikle Amphipolis kenti olmak üzere, birçok şehir devletini (poleis) ele geçirmiş, komutanlar Kleon ve Brasidas bu savaş sırasında öldürülmüşlerdi.

MÖ 423/421 yılında ateşkes ilan edilmiş ve 50 yıl süreli bir barış üzerinde anlaşmaya varılmıştı. Her iki tarafın da bazı toprak imtiyazları vardı ancak esas olarak savaş öncesi statükoya dönülmüştü. Sahada mücadele veren komutanlar şehirleri teslim etmeyi reddetmiş, Mantineia, Argos, Elis, Korint ve Halkidya şehirleri arasında bir ittifak kurulmuştu. Sparta, MÖ 420 yılında, Boeotia bölgesi ile ittifak kurmuştu. Ayrıca, MÖ 420 yılında Atina yeni lideri Alcibiades, Atina, Argos, Elis ve Mantineia şehirleri arasında ittifak kurulmasına aracılık etmişti. Her iki taraf da yeniden başlamak üzere manevra yapıyormuş gibi görünüyordu.

Sparta’nın, MÖ 418 yılında, Mantineia kentinde II. Agis liderliğinde Argos şehri ve müttefiklerini mağlup ettiği büyük bir savaş yaşanmıştı. Sparta güçlerinin Hysiai (MÖ 417/16) kasabası bütün vatandaşlarını öldürmesi ve aynı zamanda Atina’nın Melos Adası vatandaşlarını idam etmesiyle artık daha acımasız bir boyut kazanmıştı.

Sicilya Seferi

General Alcibiade, MÖ 415 yılında, savaşın en büyük operasyonu olan Sicilya işgalinin arkasındaki beyin idi. Atina, filo kurulması için Sicilya kerestesini istiyordu ve saldırının bahanesi, Siraküza’dan koruma arayan Segesta küçük polis’inden yardım talep etmesi olmuştu. Ancak, yola çıkmanın arifesinde Alcibiades, ciddi dinsizlik suçlamalarına maruz kalmış ve komutanlığı elinden alınmıştı. Önyargılı olacağını düşündüğü bir mahkemeyle yüzleşmek istemeyen Alcibiades, Sparta’ya kaçmıştı. Askeri operasyon Atinalı General Nikias yönetininde devam etmiş ancak sonucu tam bir felaket olmuştu. Etkisiz bir kuşatma harekâtı Spartalı General Glypus liderliğinde Sparta ordusuyla engellenmişti. Atina filosu Siraküza limanında bozguna uğratılmış, komutanlar Nikias ve Demosthenes MÖ 413 yılında idam edilmişlerdi.

Aegospotami Savaşı ve Zafer

Atina henüz yenilmemiş ve Mora Yarımadasında (Peloponez) denizden baskın düzenlemeye devam ediyordu. Sparta, devlet adamı ve General Alcibiades tavsiyesine uyarak, tarım arazilerine yıllık saldırı düzenlemekle Attika bölgesi tarım alanlarını daha kolay bir şekilde sekteye uğratmak amacıyla Dekeleia kentinde kale inşa etmişti. Sparta Kralı Agis karargâhını Dekeleia kentinde kurmuş, başta Sakız Adası ve Miletos olmak üzere Delos Birliğinden ayrılmak isteyen çeşitli (polis) şehirlerden elçiler kabul etmişti. Persler, ayrıca Sparta’ya, Sparta’nın Küçük Asya’daki Pers egemenliğini tanıması karşılığında Atina şehir devletine meydan okuyabilecek bir filo kurmak üzere görüşme talep ederek para vermeyi teklif etmişlerdi.

Savaşı, nihayetinde ve belki de ironik bir şekilde, bir deniz savaşında Sparta kazanmıştı. Atinalılara karşı uzun süren bir deniz yenilgi serisinden ve hatta MÖ 414 yılında Kyzikos kentinde General Alcibiades’ın aldığı deniz yenilgisinin ardından başarısız bir barış davasından sonra Sparta, Perslerin verdiği para ve kerestesini kullanarak 200 gemiden (trireme) oluşan devasa bir filo kurmuştu. Spartalı Amiral Lysander, böylesi bir donanmayla, MÖ 405 yılında Hellespont/Çanakkale yakınlarında Aegospotami’de Atinalıları nihai ve tam bir yenilgiye uğratmayı başarmıştı. 170 Atina gemisi sahilde ele geçirilmiş ve en az 3000 Atinalı esir idam edilmişti. Delos Birliğinin dağılması ve Atina’nın kuşatma altında olması nedeniyle artık başka bir filoyu yönetme imkânı olmayan Atinalıların barış talebinde bulunmaktan başka seçeneği kalmamıştı. Teslim olma koşulları; Uzun Duvarların yıkılması, 12 gemiden daha büyük bir filonun yeniden kurulmasının yasaklanması ve artık herkes tarafından Antik Yunan’ın hâkim gücü olarak tanınan Sparta’ya haraç ödenmesi olarak belirlenmişti.

Sonuçları

Ancak Sparta’nın Antik Yunan’da bir numara şehir devleti olma konumu kısa ömürlü olmuştu. Orta ve Kuzey Yunan’da devam eden Sparta hırsı, Küçük Asya ve Sicilya’da bir kez daha uzun süren başka bir savaşa, Atina, Thebes, Korint şehirleri ve Persler ile MÖ 396 yılından 387 yılına kadar Korint Savaşlarına sürüklenmişti. Savaşın sonucunda, Sparta İmparatorluğunu Pers kontrolüne bırakılmış ancak Sparta’nın Antik Yunan’da hâkim olduğu “Kral Barışı” olmuştu. Ancak Thebes şehrini ezmeye çalışan Sparta, MÖ 371 yılında, parlak Theban Generali Epaminondas güçlerine karşı yaptığı kritik Leuctra Savaşını kaybetmişti. Belki de Peloponez Savaşlarının asıl galibi aslında Persler/İran ve hatta uzun vadede II. Philip yönetiminde, zayıflamış ve karşılıklı olarak şüphe duyan Yunan şehir devletlerini görece kolaylıkla istila edip baskı altına alan Makedonya olmuştur.